ΥΠΑΤΙΟΣ, ὁ ἐν Ἁγίοις Πατὴρ ἡμῶν, ἔζησε κατὰ τοὺς χρόναυς, τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη τζ’-τλζ’ (307-337), ὑπῆρξε δὲ εἷς ἐκ τῶν τριακοσίων δεκαοκτὼ Θεοφόρων Πατέρων τῶν ἐν Νικαίᾳ τὸ πρῶτον συνελθόντων, ἐν ἔτει τκε’ (325). Πατρὶς τούτου ὑπῆρξεν ἡ Κιλικία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἐγένετο δὲ Ἐπίσκοπος τῆς πόλεως Γάγγραι τῆς Παφλαγονίας [1]. Λόγῳ δὲ τῆς ἐναρέτου καὶ ἐνθέου πολιτείας του μεγάλα ἐτέλεσε θαύματα καὶ πολλὰ πλήθη ἐκ τῶν ἀπίστων προσέφερεν εἰς τὸν Χριστόν, οἶκον δὲ κατασκευάσας ὑπεδέχετο τοὺς ἐκ τοῦ γένους αὐτοῦ προστρέχοντας πρὸς αὐτόν. Οὗτος ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Ὑπάτιος ἠφάνισέ ποτε διὰ τοῦ λόγου τοὺς ἐπιδραμόντας κατὰ τῆς χώρας ἀσπάλακας (τυφλοπόντικας) [2]. Ὅταν δὲ περιεπάτει τὴν νύκτα, ἐφωτίζετο ὑπὸ θείου καὶ λαμπροῦ φωτὸς καὶ ὕδωρ ἁλμυρὸν εἰς γλυκὶ μετέβαλεν. Εἰς τοὺς χρόνους δὲ Κωνσταντίου, τοῦ υἱοῦ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, μέγας τις δράκων ἐλθὼν ἔκ τινος ἀγρίου τόπου εἰσῆλθεν εἰς τὸ βασιλικὸν θησαυροφυλάκιον καὶ τοσοῦτον φόβον λέγουσιν ὅτι ἐπροξένει εἰς τοὺς ἀνθρώπους, ὥστε οὐδεὶς ἐτόλμα νὰ πλησιάσῃ εἰς τὸν θησαυρόν· ἂν δὲ τολμηρός τις ἐπλησίαζεν ἐκεῖ, εὐθὺς ἐθανατώνετο ὑπὸ τοῦ δράκοντος.

Ἐκ τοῦ συμβάντος τούτου ὁ βασιλεὺς εὑρίσκετο εἰς ἀπορίαν, καὶ ἠγνόει τί νὰ πράξῃ. Ἀκούσας δὲ τὴν φήμην τοῦ Ἁγίου τούτου Ὑπατίου, ἔστειλεν εἰς αὐτὸν πρέσβεις καὶ μεσίτας, διὰ τῶν ὁποίων τὸν παρεκάλει νὰ ἔλθῃ πρὸς αὐτόν. Ὁ δὲ Ἅγιος ἐλθὼν καὶ βλέπων, ὅτι προϋπήντησεν αὐτὸν ὁ βασιλεὺς μὲ πᾶσαν τιμὴν καὶ εὐλάβειαν καὶ ὅτι εἷρπε πρὸ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, ἀνήγειρεν αὐτόν, εἰπών· «Ἔχε θάρρος καὶ μὴ λυπεῖσαι, ὦ Βασιλεῦ, διότι τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατά ἐστι παρὰ τῷ Θεῷ. Ὅθεν πίστευε καὶ θάρρει εἰς τὸν Θεὸν καὶ μετ’ ὀλίγον θέλεις ἴδει τὴν ἀκαταμάχητον αὐτοῦ δύναμιν. Ταῦτα εἶπεν ὁ Ἅγιος. Ὁ δὲ βασιλεύς, δείξας μακρόθεν τὸ θηρίον, εἶπε· «Μὴ ἀπροσέκτως, ὦ Πάτερ, πλησιάσῃς εἰς τὸν δράκοντα, ἵνα μὴ πάθῃς ἐκεῖνο ὅπερ καὶ ἄλλοι ἔπαθον καὶ θανατωθῇς ὑπ’ αὐτοῦ ἐξ αἰτίας τῶν ἰδικῶν μας ἁμαρτιῶν». Ὁ Ἅγιος ἀπεκρίθη· «Ἡ ἰδική μου προσευχή, ὦ βασιλεῦ, οὐδεμίαν ἔχει δύναμιν εἰς τοιαῦτα μεγάλα θαυμάσια, ἡ ἰδική σου ὅμως πίστις καὶ ἡ τοῦ Κυρίου μεγάλη καὶ ἀνίκητος δύναμις δύνανται νὰ κατορθώσωσι τὸ πᾶν». Τότε πεσὼν ὁ Ἅγιος κατὰ γῆς, προσηυχήθη ἐπὶ ἱκανὴν ὥραν, ἔπειτα δὲ ἐγερθείς, λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· «Πρόσταξον νὰ ἀναφθῇ μεγάλη πυρὰ ἐν τῷ μέσῳ τῆς ἀγορᾶς, ἐκεῖ ὅπου ὑπάρχει ἀνεγηγερμένη ἡ στήλη τοῦ πατρός σου Κωνσταντίνου καὶ ἐκεῖνοι οἵτινες θὰ ἀνάψωσι τὸ πῦρ, ἂς περιμείνωσιν ἕως οὗ καὶ ἐγὼ ὑπάγω ἐκεῖ».