ΦΙΛΕΤΑΙΡΟΣ ὁ Ἅγιος Μάρτυς ἦτο κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Διοκλητιανοῦ τοῦ βασιλεύσαντος κατὰ τὰ ἔτη σπδ’-τε’ (284-305). Τότε ἐλθόντος τοῦ βασιλέως εἰς Νικομήδειαν, εἰδωλολάτραι τινὲς ἐπρόδωσαν εἰς αὐτὸν τὸν Ἅγιον. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἔστειλεν εὐθὺς καὶ τὸν ἔφεραν ἔμπροσθεν εἰς τὸ βασιλικόν του κριτήριον, καὶ βλέπων αὐτὸν ἐξεπλάγη ἐκ μόνης τῆς θεωρίας του, διότι ἦτο ὁ Φιλεταῖρος μεγαλόσωμος καὶ ὡραῖος, αἱ δὲ τρίχες τῆς κεφαλῆς καὶ τῶν γενείων του ἦσαν λαμπραὶ καὶ στίλβουσαι σχεδὸν ὑπὲρ τὸν χρυσόν· ὅθεν ὡς ἐκ τοῦ θαυμασμοῦ του θεὸν αὐτὸν ὠνόμασεν ὁ Διοκλητιανὸς καὶ ὄχι ἄνθρωπον. Εἶπε δὲ πρὸς αὐτόν· «Λέγε εἰς ἡμᾶς, πόθεν εἶσαι, πῶς ὀνομάζεσαι καὶ ποῖον τὸ ἔργον σου;». Ὁ Ἅγιος ἀπεκρίθη· «Ταύτης τῆς πόλεως Νικομηδείας εἶμαι γέννημα καὶ θρέμμα, υἱὸς ἐπάρχου καὶ Χριστιανὸς κατὰ τὸ θρήσκευμα, ὀνομάζομαι δὲ Φιλεταῖρος».
Τότε ὁ βασιλεὺς ὀνομαστὶ καλέσας τὸν Ἅγιον ἐκολάκευσεν αὐτόν, ζητῶν νὰ τὸν χωρίσῃ ἀπὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ πίστεως· ἤρχισε δὲ καὶ νὰ ἐκστομίζῃ λόγους βλασφήμους ἐναντίον τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἅγιος, ταῦτα ἀκούσας, εὐθὺς ὕψωσε τοὺς ὀφθαλμούς του εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ λέγει· «Ἂς ἐμφραγῇ τὸ στόμα ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον λαλεῖ βλασφημίας ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ μου». Καὶ ὤ τοῦ θαύματος! εὐθὺς μὲ τὸν λόγον του ἔγινε τόσον φοβερὰ βροντὴ καὶ σεισμός, ὥστε ὁ βασιλεὺς κατετρόμαξε μεθ’ ὅλων τῶν μετ’ αὐτοῦ. Ὅθεν κατὰ προσταγὴν τοῦ τυράννου ἀνήφθη σφοδρῶς μία κάμινος καὶ ἐρρίφθη εἰς αὐτὴν ὁ τοῦ Χριστοῦ Ἀθλητής· προσευχηθεὶς δὲ ἐκεῖ, διεσκόρπισε τὸ πῦρ τῆς καμίνου καὶ παντελῶς τὸ ἀπέσβεσεν, ἐξελθὼν ἐκεῖθεν ἀβλαβής. Τοῦτο τὸ θαῦμα βλέπων ὁ βασιλεὺς ηὐλαβήθη τὸν Ἅγιον, ὡς ἐπίσης καὶ διὰ τὸ κάλλος του καὶ διὰ τὸ λαμπρὸν γένος του, μᾶλλον ὅμως διὰ τὰ ἀνωτέρω θαύματα· ὅθεν ἀπέλυσεν αὐτὸν νὰ ζῇ ὅπου θέλει καὶ βούλεται.
Ὅταν δὲ μετὰ τὸν Διοκλητιανὸν ἐβασίλευσεν ὁ γαμβρός του Μαξιμιανὸς (305-311) διεβλήθη ὁ Ἅγιος πρὸς αὐτόν, και παρασταθεὶς ἔμπροσθέν του ὡμολόγησε τὸν Χριστὸν Θεὸν ἀληθινὸν καὶ Ποιητὴν τοῦ παντός. Ὅθεν πρῶτον μὲν ἐδάρη μὲ ράβδους τόσον πολύ, ὥστε οἱ δέροντες αὐτὸν στρατιῶται ἠτόνησαν καὶ ἔπεσον κατὰ γῆς ὡς ἡμιθανεῖς· ὁ δὲ Μάρτυς τῆς ἀληθείας, ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ δυναμούμενος, τοσοῦτον κρατερῶς ἵστατο, εἰς τρόπον ὥστε ἐφαίνετο ὅτι πάσχει ξένον σῶμα καὶ ὄχι τὸ ἰδικόν του.