Ὑποσημειώσεις
[1] Ἰωάννης ὁ Μόσχος· λίαν πεπαιδευμένος Μοναχὸς καὶ συγγραφεὺς τοῦ Ϛʹ αἰῶνος. Ἐγεννήθη εἰς Δαμασκὸν τῆς Συρίας τὸ ἔτος 545 ἐξ εὐπόρων γονέων, οἵτινες καὶ ἀνέθρεψαν αὐτὸν λίαν ἐπιμελῶς. Ἐνωρίτατα καταφλεχθεὶς ὑπὸ τοῦ θείου ἔρωτος ἐγκατέλειψε τὰ ἐγκόσμια καὶ εἰσελθὼν εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Ὁσίου Θεοδοσίου τοῦ Κοινοβιάρχου ἐγένετο Μοναχός, διακριθεὶς διὰ τὴν ἐνάρετον πολιτείαν του καὶ μάλιστα διὰ τὴν ἐγκράτειάν του, ἧς ἕνεκεν καὶ τοῦ ἀπενεμήθη ἡ προσωνυμία Εὐκρατᾶς, ἤτοι ἐγκρατής. Εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Ὁσίου Θεοδοσίου διατρίβων ὁ Μόσχος ἐσχετίσθη μετὰ τοῦ νέου τότε Σωφρονίου, λίαν καὶ ἐκείνου πεπαιδευμένου. Ἡ μόρφωσις μάλιστα καὶ ἡ εὐφυΐα τοῦ θείου Σωφρονίου, ἂν καὶ νεωτάτου ἔτι τὴν ἡλικίαν, ἦτο τοιαύτη, ὥστε εἶχε προσδώσει εἰς αὐτὸν τὴν προσωνυμίαν ὁ Σωφρόνιος ὁ σοφιστής.
Ἡ μόρφωσις τοῦ Ἰωάννου εἵλκυσε τὸν Σωφρόνιον, ὡς ἐραστὴν τῆς παιδείας καὶ ἔκτοτε οἱ δύο ἄνδρες κατέστησαν ἕως θανάτου ἀχώριστοι. Ὁ Σωφρόνιος ἐσέβετο καὶ ἐτίμα τὸν Ἰωάννην ὡς Γέροντα καὶ πνευματικὸν αὐτοῦ Πατέρα. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης οὐχὶ ὀλιγώτερον εἱλκύσθη ἀπὸ τὰς ἀρετάς τοῦ Σωφρονίου. Ἐπιθυμοῦντες δὲ ἀμφότεροι νὰ γνωρίσωσιν ἐκ τοῦ σύνεγγυς τὰς μεγάλας ἀσκητικὰς μορφὰς τῆς ἐποχῆς περιώδευσαν Ἀνατολὴν καὶ Δύσιν, ὡς καὶ ἐν τῷ παρατιθεμένῳ ἐνταῦθα Συναξαρίῳ τοῦ Ἁγίου Σωφρονίου ἀναφέρεται. Ἔργον τοῦ Ἰωάννου Μόσχου, ἐν συνεργασίᾳ μετὰ τοῦ Σωφρονίου, εἶναι τὸ περίφημον «Λειμωνάριον», ὅπερ παρὰ πολλοῖς Πατράσι τοῦ παρελθόντος φέρεται καὶ ὑπὸ τοὺς τίτλους «Λειμών», «Νέος Παράδεισος» καὶ «Νέον Παραδείσιον». Τὸ ἔργον τοῦτο τοσοῦτον ἤρεσεν εἰς τοὺς Μοναχούς, ὥστε διεδόθη εἰς Ἀνατολὴν καὶ Δύσιν καὶ μετεφράσθη εἰς πολλὰς γλώσσας. Ὁ ἀοίδιμος ὅμως Ἰωάννης δὲν ἐπρόλαβε νὰ ἴδῃ τοῦτο· πρὶν ἤ ἔτι φέρῃ αὐτὸ εἰς πέρας ἐκοιμήθη ἐν Ρώμῃ ἐν ἔτει 619 εἰς ἡλικίαν ἑβδομήκοντα τεσσάρων ἐτῶν. Τὸ «Λειμωνάριον» ἔφερεν εἰς πέρας ὁ θεῖος Σωφρόνιος.
[2] Περί τῆς ζωῆς καὶ τῆς δράσεως τοῦ θείου τούτου Μαξίμου, οὗ ἡ μνήμη ἐπιτελεῖται κατὰ τὴν καʹ (21ην) Ἰανουαρίου, βλέπε ἐν τῷ Βίῳ αὐτοῦ ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[3] Μόδεστος Πατριάρχης Ἱεροσολύμων· ἡ μνήμη αὐτοῦ ἄγεται τὴν ιϛʹ (16ην) Δεκεμβρίου. Τὸ Συναξάριον αὐτοῦ ἐτέθη τὸ πρῶτον ἐν τῷ ἡμετέρῳ Μεγάλῳ Συναξαριστῆ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐν τόμῳ ΙΒʹ.
[4] Τὸν ἐπὶ τοῦ προκειμένου ἐπιτυχῆ χειρισμὸν τοῦ θέματος ὑπὸ τοῦ ἱεροῦ Σωφρονίου οὐχί μόνον οἱ τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν κάλαμοι ἐξεθείασαν, ἀλλὰ καὶ οἱ τῶν ἐθνικῶν ἱστοριογράφων τοιοῦτοι, ἂν καί τινες τούτων ὑπῆρξαν σφοδροὶ τιμηταί τοῦ ἱεροῦ Κλήρου. Ὁ θεῖος Σωφρόνιος, ὡς ἀνωτέρω ἀναφέρομεν, ἀνῆλθεν ἐπὶ τοῦ θρόνου τῶν Ἱεροσολύμων κατὰ τὰς πλέον δυσχερεῖς διὰ τὴν πόλιν στιγμάς. Παρὰ ταῦτα μεγίστην ἐπέδειξε σύνεσιν καὶ δραστηριότητα καὶ πολλὰ ὑπὲρ αὐτῆς ἐπέτυχε. Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην οἱ Ἄραβες ἐπραγματοποίουν τὰς μεγαλυτέρας ἐξορμήσεις των. Ἤδη πρὸ τῆς Χειροτονίας τοῦ θείου Σωφρονίου εἶχον καταλάβει τὴν Βηθλεέμ. Ἐν τῷ λόγῳ του εἰς τὴν Γέννησιν τοῦ Κυρίου, ἐκφωνηθέντα κατὰ τὸ ἔτος 634, ὁ θεῖος Σωφρόνιος θρηνεῖ διὰ τὸ γεγονός, διότι δὲν τοῦ ἦτο δυνατὸν νὰ μεταβῇ διὰ τὸν ἑορτασμὸν εἰς τὴν Βηθλεέμ. Κατὰ τὸ ἔτος 636 οἱ Ἄραβες διὰ μιᾶς καὶ μόνης ἀποφασιστικῆς μάχης ἐγένοντο κύριοι τῆς Συρίας. Ἐκεῖθεν ἐστράφησαν κατὰ τῶν Ἱεροσολύμων, τὰ ὁποῖα ἐπολιόρκησαν ἐπὶ μῆνας τέσσαρας.
Ὁ θεῖος Σωφρόνιος, προβλέψας ἀπὸ πολλοῦ τὴν ἐπίθεσιν, εἶχεν ὀργανώσει τὴν ἄμυναν τῆς πόλεως κατὰ τοιοῦτον τρόπον, ὥστε ἐπέτυχε τὴν πολύμηνον αὐτῆς ἀντίστασιν. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ ἅλωσις αὐτῶν καθίστατο ἀναπότρεπτος, καθόσον τὰ Ἱεροσόλυμα ἦσαν ἀποκεκομμένα ἀπὸ τῆς λοιπῆς Αὐτοκρατορίας, καὶ πρὸ τῆς ὁλοσχεροῦς καταστροφῆς, ὁ θεῖος Σωφρόνιος δι’ ἐπιδεξίου χειρισμοῦ ἐπέτυχε τὰς ἐνταῦθα ἀναφερομένας συνθήκας, αἵτινες ἐπέτρεψαν οὐχί μόνον τὴν διατήρησιν τοῦ Πατριαρχείου καθ’ ὃλην τὴν μακραίωνα δουλείαν τῆς Παλαιστίνης ἀπὸ τοὺς Ἄραβας, ἀλλὰ καὶ τὴν κυριαρχίαν τοῦ Ἑλληνορθοδόξου Πατριαρχείου ἐπί τῶν ἱερῶν προσκυνημάτων, ἥτις βάσει τῶν συμφωνιῶν ἐκείνων διατηρεῖται καὶ μέχρι τὴς σήμερον. Ὁ Κ. Παπαρρηγόπουλος εἰς τὴν «Ἱστορίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» (Τόμ. Γʹ αʹ, σελ. 217-218) ὡς ἑξῆς περιγράφει τὸ γεγονός·
«Αἱ συνθῆκαι αὗται, αἵτινες ὑπεγράφησαν κατ’ ἀπαίτησιν τοῦ Πατριάρχου ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ τότε καλίφου τῶν Ἀράβων Ὀμάρ, ἐξεπίτηδες ἐπί τούτῳ μεταπεμφθέντος καὶ ἀπελθόντος ἐκ Μεδινᾶς, ἐπηγγέλλοντο εἰς ἅπαντας τοὺς κατοίκους τῆς ἱερᾶς πόλεως, λαϊκούς, Κληρικοὺς καὶ Μοναχούς, πλήρη ἀσφάλειαν τῶν προσώπων, τῶν Ἐκκλησιῶν, τῆς πίστεως αὐτῶν καὶ ὅλων τῶν προσκυνημάτων ὅσα κατεῖχον ἐν τῇ πόλει καὶ ἐκτὸς αὐτῆς, ἐπὶ τῷ ὅρῳ ὅτι θέλουσι πληρώνει τὸν τεταγμένον φόρον καὶ ἀναγνωρίζει τὸν καλίφην ὡς κυριάρχην αὑτῶν. Κατὰ τὰ λοιπὰ αἱ συνθῆκαι αὗται, αἱ γενόμεναι πρὸς τὸν Πατριάρχην Σωφρόνιον, ὑπέβαλλον (ὑπέτασσον) εἰς αὐτὸν ἅπαντας τοὺς Χριστιανοὺς τοὺς προσερχομένους ὡς προσκυνητὰς εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα· καὶ τούτου ἕνεκεν εἶναι ἔγγραφον σπουδαῖον ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῶν διενέξεων ὅσαι μετὰ πολλὰς ἑκατονταετηρίδας ἔμελλον νὰ παραχθῶσι μεταξὺ τῶν διαφόρων χριστιανικῶν κοινοτήτων περὶ τῆς ἰδιοκτησίας τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις ἱερῶν καταστημάτων».
