Ὑποσημειώσεις
[1] Ἐν τῷ «Νέῳ Παραδείσῳ», ἐξ οὗ παρελήφθη ἡ παροῦσα βιογραφία, ἄλλως πως περιγράφονται εἰς τὸ σημεῖον τοῦτο τὰ περὶ τῆς βαπτίσεως τοῦ Ἁγίου καὶ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ὅτι δηλαδὴ ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος προσβληθεὶς ὑπὸ ἀνιάτου λοιμικῆς ἀσθενείας ἐκινδύνευεν εἰς θάνατον, ἐμφανισθέντες δὲ εἰς αὐτὸν οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι Πέτρος καὶ Παῦλος ἐν ὁράματι, ὑπέδειξαν εἰς αὐτὸν νὰ καλέσῃ τὸν Ἀρχιερέα Ἅγιον Σίλβεστρον καὶ νὰ ζητήσῃ παρ’ αὐτοῦ τὸ βάπτισμα διὰ νὰ θεραπευθῇ. Τοῦτο δὲ πράξας ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ βαπτισθεὶς ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου ἐθεραπεύθη, ἀποπεσόντων ἐν τῇ ἁγίᾳ Κολυμβήθρᾳ ὡς λεπίων ἰχθύων τῶν πληγῶν τῆς ἀσθενείας.
Ἐπειδὴ ὅμως, ὡς ἐπαρκῶς ἐξηγήσαμεν ἐν ὑποσημειώσει τοῦ Βίου τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, καὶ συμφώνως πρὸς τὰς ἱστορικὰς πηγὰς καὶ τὴν κοινὴν δόξαν τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, προκύπτει ὅτι ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος δὲν ἐβαπτίσθη εἰς τὴν Ρώμην ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου ἀλλ’ εἰς προάστιον τῆς Νικομηδείας κατὰ τὸ τέλος τοῦ βίου του, διὰ τοῦτο περιεκόψαμεν ἐκ τοῦ Βίου τούτου τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου τὴν περίοδον τὴν ἀφορῶσαν εἰς τὴν ὑπ’ αὐτοῦ βάπτισιν τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου καὶ προσεθέσαμεν τὴν ὑπὸ τῆς μητρὸς ἡμῶν Ἐκκλησίας παραδεδεγμένην δόξαν, ὅτι δηλαδὴ ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος κατηχήθη μόνον εἰς τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου, τὸ δὲ βάπτισμα ἀνέβαλε, διότι ἐπεθύμει νὰ βαπτισθῇ εἰς τὸν Ἰορδάνην ὅπου καὶ ὁ Κύριος ἐβαπτίσθη.
Εἶναι γεγονὸς ὅτι ἐπὶ τοῦ ζητήματος τοῦτο ὑφίσταται μεγάλη διαφωνία μεταξὺ τῶν ἱστορικῶν, τῶν μὲν ὑποστηριζόντων τὴν μίαν ἄποψιν, τῶν δὲ τὴν ἑτέραν. Ἔλαβε δὲ ἱκανὴν ἔκτασιν ἡ ἄποψις τῆς ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου βαπτίσεως τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἀφ’ ἑνὸς μὲν καθὸ ὑποστηριχθεῖσα ὑπὸ τῶν Δυτικῶν, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἐξ ἀντιδράσεως πρὸς τὴν πιθανολογηθεῖσαν τέλεσιν τῆς βαπτίσεως ὑπὸ τοῦ αἱρετικοῦ Νικομηδείας Εὐσεβίου. Ἀλλ’ ὅμως ἐκ τῶν ἱστορικῶν πηγῶν καταδεικνύεται ὅτι οὔτε εἰς τὴν Ρώμην ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου οὔτε εἰς Νικομήδειαν ὑπὸ τοῦ αἱρετικοῦ Εὐσεβίου ἐβαπτίσθη, ἀλλ’ ἐν προαστίῳ τῆς Νικομηδείας εἰς τὸ ὁποῖαν διέμενον οἱ συνακολουθοῦντες τὸν Κωνσταντῖνον ἐκ Κωνσταντινουπόλεως ἔγκριτοι Ὀρθόδοξοι Ἐπίσκοποι. Ὁ Ἀθηνῶν Μελέτιος ἀποκρούων τὴν τέλεσιν τῆς βαπτίσεως ὑπὸ τοῦ Νικομηδείας Εὐσεβίου, παραδέχεται τὴν ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου τέλεσιν αὐτῆς λέγων ἐν τῇ Ἐκκλησιαστικῇ αὐτοῦ Ἱστορίᾳ (τόμος α’ σελ. 309), ὅτι ὁ Ἅγιος Σίλβεστρος κατήχησε τὸν Μέγαν Κωνσταντῖνον καὶ ἐβάπτισεν αὐτόν, ὅστις ἐξελθὼν τῆς κολυμβήθρας τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος ἔγινεν ὑγιής, διότι ἔπεσον ἀπὸ τὸ σῶμά του ὡς λεπίδες τὰ ἐξανθήματα τὰ ὁποῖα εἶχε καὶ ὅτι, τοῦτο ἰδὼν ὁ λαός, ἐβαπτίσθησαν πολλοί, καὶ ὅτι ὅσοι λέγουσιν, ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος ἐβαπτίσθη εἰς τὴν Νικομήδειαν, ὢν ἐγγὺς τοῦ θανάτου, ἀπὸ τὸν Ἀρειανὸν Εὐσέβιον τὸν Ἐπίσκοπον Νικομηδείας, οὗτοι ψεύδονται ὡς λέγουσιν οἱ πλείονες καὶ μάλιστα ὁ Θεοφάνης καὶ Μιχαὴλ ὁ Γλυκᾶς.
Ὁ Ἱεροσολύμων ὅμως πολυμαθέστατος Κύριος Δοσίθεος (σελ. 30 τῆς Δωδεκαβίβλου) τὴν ἐναντίαν δόξαν ὑποστηρίζει, ὅτι δηλαδὴ δὲν ἐβαπτίσθη ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἀπὸ τὸν Ἅγιον Σίλβεστρον εἰς τὴν Ρώμην, οὔτε ὅμως λέγει ὅτι ἐβαπτίσθη εἰς Νικομήδειαν ἀπὸ τὸν Εὐσέβιον, ἀλλ’ ἔν τινι προαστίῳ τῆς Νικομηδείας, εἰς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ὑπὸ τῆς Κοινότητος τῶν Ὀρθοδόξων Ἐπισκόπων, μάλιστα ὑπὸ τῶν πλέον ἐγκρίτων τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐπισκόπων, οἵτινες εἶχον ἀκολουθήσει τὸν Κωνσταντῖνον. Φέρει δὲ μάρτυρας τὸν ἱστορικὸν Εὐσέβιον βεβαιοῦντα τοῦτο εἰς τὸ τέταρτον βιβλίον τῆς ζωῆς Κωνσταντίνου· δηλαδὴ ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος συγκαλέσας τοὺς Ἐπισκόπους κοινῶς διελέχθη μετ’ αὐτῶν περὶ τοῦ Βαπτίσματος καὶ ὅτι δὲν ἐβαπτίσθη πρότερον, διότι ἐβούλετο νὰ ὑπάγῃ καὶ νὰ βαπτισθῇ εἰς τὸν Ἰορδάνην ποταμόν. Λέγων ἐπὶ λέξει τὰ ἑξῆς· «Ἐπὶ προάστιον τῆς Νικομηδέων ἀφικνεῖται πόλεως, κἀνταῦθα συγκαλέσας τοὺς Ἐπισκόπους, ὧδέ πη αὐτοῖς διελέξατο. Οὗτος ἦν αὐτὸς ὁ πάλαι μοι διψῶντι καὶ εὐχομένῳ τῆς ἐν Θεῷ τυχεῖν σωτηρίας καιρὸς ἐλπιζόμενος. Ὥρα καὶ ἡμᾶς ἀπολαῦσαι τῆς ἀθανατοποιοῦ σφραγῖδος. Ὥρα τοῦ Σωτηρίου σφραγίσματος μετασχεῖν. Ἐπὶ ρείθρων Ἰορδάνου ποταμοῦ ἐνενόουν ποτέ, ἐφ’ ὧν καὶ ὁ Σωτὴρ εἰς ἡμέτερον τύπον τοῦ λουτροῦ μετασχεῖν μνημονεύεται, Θεὸς δ’ ἄρα τὸ συμφέρον εἰδώς, ἐντεῦθεν ἤδη τούτων ἡμᾶς ἀξιοῖ» (κεφάλαιον ξα’ (61). Ὁμοίως φέρει μάρτυρα καὶ τὸν Θεοδώρητον λέγοντα αὐτολεξεὶ εἰς τὸ λ’ (30) κεφάλαιον τοῦ α’ βιβλίου τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας· «Ἐν Νικομηδείᾳ δὲ τῆς Βιθυνίας διάγων ἠρρώστησεν (ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος), τὸ δὲ τῆς ἀνθρωπίνης βιότητος ἄδηλον ἐπιστάμενος, τοῦ θείου Βαπτίσματος τὸ δῶρον ἐδέξατο ἀνεβάλλετο δὲ μέχρι τοῦδε τοῦ χρόνου, ἐν Ἰορδάνῃ τῷ ποταμῷ τούτου τυχεῖν ἱμειρόμενος». Φέρει δὲ καὶ τὸν Σῳζόμενον λέγοντα ἐν κεφαλαίῳ λβ’ (32) τοῦ β’ βιβλίου· «Χαλεπώτερον δὲ διατεθεὶς (ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος) διεκομίσθη εἰς Νικομήδειαν, ἔνθα δὴ ἐν προαστίῳ διάγων, ἐμυήθη τὴν ἱερὰν Βάπτισιν». Ὁμοίως φέρει καὶ τὸν Σωκράτην τοῦτο μαρτυροῦντα. Προσθέτει δὲ ὁ αὐτὸς Δοσίθεος, ὅτι ἡ κοινὴ γνώμη τῶν Ἐκκλησιαστικῶν εἶναι, ὅτι πρὸ τοῦ Βαπτίσματος ἐφόνευσεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος τὴν γυναῖκά του Φαῦσταν, τὴν θυγατέρα Μαξιμιανοῦ, ὡς καὶ τὸν υἱόν του Κρίσπον, τὸν ὁποῖον ἐθανάτωσεν ἀδίκως διὰ τὴν κατ’ αὐτοῦ συκοφαντίαν τῆς Φαύστας, τὴν δὲ Φαῦσταν δικαίως ἐφόνευσεν, ὡς συκοφαντήσασαν τὸν Κρίσπον καὶ γενομένην αἰτίαν τοῦ ἐκείνου θανάτου.
Ὁ δὲ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ἀποφαινόμενος ἐπὶ τῶν ἀνωτέρω, λέγει· «Ἐὰν λοιπὸν παραδεχθῶμεν, ὅτι ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἐβαπτίσθη ὕστερον, διότι ἐπρόσμενε νὰ βαπτισθῇ εἰς τὸν Ἰορδάνην, τοῦτο οὐδὲν παραβλάπτει τὴν αὐτοῦ ἁγιότητα. Καθότι καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος καὶ ὁ Θεολόγος Γρηγόριος καὶ πολλοὶ ἄλλοι Ἅγιοι ἐπρόσμεναν νὰ γίνωσι τριάκοντα ἐτῶν καὶ τότε νὰ βαπτισθῶσι, κατὰ μίμησιν τοῦ Κυρίου. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Κωνστάντιος, υἱὸς τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ἐν καιρῷ τοῦ θανάτου του ἐβαπτίσθη. Ὅθεν καὶ ἠξιώθη νὰ ψάλλωσιν οἱ Ἅγιοι Ἄγγελοι, ἀφοῦ τὴν ψυχήν του παρέδωκεν, ὡς λέγει τοῦτο ὁ Θεολόγος Γρηγόριος. Διότι οὕτω λέγει ἐκεῖνος· «Ἐπειδὴ τὸν Ταῦρον (ἤτοι τὰ ὄρος τοῦ Ταύρου τὸ ἐν τῇ Ἀνατολῇ κείμενον) ὑπερβάλλει τὸ σῶμα, πρὸς τὴν πατρῴαν αὐτῷ (τῷ Κωνσταντίῳ) πόλιν διασῳζόμενον... Φωνή τις ἐκ τῶν ἄκρων ἔστιν οἷς ἐξηκούετο, οἷον ψαλλόντων καὶ παραπεμπόντων Ἀγγελικῶν, οἶμαι, Δυνάμεων, γέρας τῆς εὐσεβείας ἐκείνῳ καὶ ἀντίδοσις ἐπιτάφιος. Καὶ γὰρ εἰς τὴν ὀρθὴν δόξαν παρακινεῖν ἔδοξεν, ἀλλὰ καὶ τοῦτο τῆς τῶν ὑποδυναστευόντων σκαιότητος καὶ κακοδοξίας τὸ ἔγκλημα· οἳ ἁπλῆν καὶ ἀπαγῆ εἰς εὐσέβειαν παραλαβόντες ψυχήν, οὐ προορωμένην τὰ βάραθρα, ἀπήγαγον, ᾗ περ ἐβούλοντο». (Λόγος β’ κατὰ Ἰουλιανοῦ).
Οὐδόλως παράδοξον ὅτι ἡ εἴδησις περὶ τῆς βαπτίσεως τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου ἐδόθη σκοπίμως ὑπὸ τῶν Λατίνων, ἀφ’ ἧς ἀκόμη ἐποχῆς ἦσαν οὗτοι ἡνωμένοι μὲ τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Διότι αὐτοὶ θέλοντες νὰ στερεώσουν τὰς πλάνας των δὲν ἐδίσταζον νὰ νοθεύουν τὴν ἀλήθειαν. Οὕτως ἔπραξαν προκειμένου νὰ ὑποστηρίξουν καὶ τὴν πλάνην των περὶ τοῦ πρωτείου τοῦ Πάπα, παρουσιάσαντες κατὰ τὸν 9ον αἰῶνα πλαστὸν ἔγγραφον γνωστὸν ἐν τῇ ἱστορίᾳ ὡς «ψευδοδωρεὰ Κωνσταντίνου πρὸς τὸν Πάπαν» καὶ ἐπὶ τοῦ ὁποίου οἱ Λατῖνοι, μεταξὺ ἄλλων, θέλουν νὰ στηρίξουν τὸ δικαίωμα τοῦ πρωτείου τοῦ Πάπα. Εἰς τὸ ἔγγραφον αὐτὸ φέρεται ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ὡς νομοθετῶν τὸ πρωτεῖον ἐξ εὐχαριστίας δῆθεν, διότι ὁ Ἅγιος Σίλβεστρος τὸν ὡδήγησεν εἰς τὴν ἀληθινὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸν ἐβάπτισεν. Ὁρίζει δὲ ὅτι ὅλαι αἱ ἄλλαι Ἐκκλησίαι νὰ ὑποτάσσωνται εἰς τὸν Πάπαν κτλ. Ἡ γνησιότης τοῦ ἐγγράφου αὐτοῦ ἤρχισε νὰ ἀμφισβητῆται ἀπὸ τοῦ 11ου αἰῶνος, κατὰ τὸν 15ον ὅμως αἰῶνα ἀπεκαλύφθη πλήρως ἀπὸ Λατίνους πάλιν (Καρδινάλιος Ν. Καζάνους, Λαυρέντιος Βάλλα κλπ.) ὅτι ἦτο πλαστόν. Τίποτε δυστυχῶς δὲν ἐκράτησε τοὺς Λατίνους ἀπὸ τὴν μανίαν των διὰ τὸ πρωτεῖον. Πιθανὸν λοιπὸν καὶ δι’ αὐτὸν τὸν σκοπὸν νὰ ἐνόθευσαν ἀπὸ τότε ἀκόμη τὴν ἀληθῆ εἴδησιν περὶ τοῦ χρόνου καὶ τοῦ τρόπου τῆς βαπτίσεως τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου.
[2] Ὁ Ἅγιος οὗτος Σίλβεστρος τοσαύτην ἐπέδειξε θερμότητα διὰ τὴν ὀρθὴν πίστιν, ὥστε ἀπέστειλε τοποτηρητὰς εἰς τὴν ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθεῖσαν Ἁγίαν Α’ Οἰκουμενικὴν Σύνοδον τῷ 325 μ.Χ., οἵτινες ἠγωνίσθησαν ὁλοψύχως κατὰ τῶν ἀρειανιστῶν ὑποστηρίξαντες τὰ ὀρθὰ τῆς πίστεως δόγματα.
