Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμη τῶν Ὁσίων καὶ θεοφόρων πατέρων ἡμῶν ΒΑΡΝΑΒΑ καὶ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ τοῦ ἀνεψιοῦ αὐτοῦ τῶν Ἀθηναίων καὶ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ τοῦ Τραπεζουντίου τῶν ἐν τῷ ὄρει τοῦ Μελᾶ ἀσκησάντων καὶ ἐν εἰρήνῃ τελειωθέντων.

Στρεφόμενος δὲ καὶ εἰς τὸν ὁδηγόν των Βησσαρίωνα, τοῦ λέγει· «Διατί ἔφερες ἐδῶ αὐτοὺς τοὺς πλάνους καὶ σκανδαλοποιούς; δὲν ἤκουσες τὸν ἀββᾶν Βαρσανούφιον [1] ὅστις παραγγέλλει, τοὺς ἀκαταστάτους Μοναχους νὰ μὴ τοὺς δεχώμεθα παντελῶς μέσα εἰς τὸ Μοναστήριον, ἀλλ’ ἔξω εἰς τὴν θύραν νὰ τοὺς δίδωμεν τὰ χρειαζόμενα καὶ νὰ γλυτώνωμεν ἀπὸ αὐτούς, διὰ νὰ μὴ τύχῃ καὶ ἐμβαίνοντες πλανήσουν τοὺς ἀδελφούς;». Ταῦτα δὲ εἰπὼν καὶ λαβὼν αὐτοὺς ἀπὸ τὴν χεῖρα τοὺς ἔβγαλεν ἔξω τοῦ Μοναστηρίου.

Τοῦτο ἔκαμεν ὁ θαυμαστὸς ἐκεῖνος Ἡγούμενος, διὰ νὰ γνωρίσῃ ἂν ἦσαν ἀληθινὰ ἐνάρετοι καὶ εὐλαβεῖς, καὶ διὰ τοῦτο ἐπρόσταξε νὰ μὴ τοὺς δοθῇ μήτε φαγητόν, μήτε ποτόν, ἀλλὰ μήτε νὰ συνομιλήσῃ τις μοναστηριακὸς μὲ αὐτοὺς ἕως τρεῖς ἡμέρας. Οἱ δὲ ἀληθινοὶ δοῦλοι τοῦ Θεοῦ, χωρὶς νὰ σκανδαλισθοῦν, ὑπέμειναν ἀγόγγυστα ἐμπρὸς εἰς τὸν πυλῶνα, ζητοῦντες ἀπὸ τὴν Θεοτόκον τὰ συμφέροντα. Τὴν δὲ τρίτην ἡμέραν βλέπει τὴν Θεοτόκον ὁ Ἡγούμενος εἰς τὸν ὕπνον του, καὶ τοῦ λέγει· «Ἰδού, ἐδοκίμασας τοὺς ἰδικούς μου δούλους καὶ τοὺς ἐγνώρισας εἰλικρινεῖς ἀπὸ τὴν ὑπομονὴν τὴν ὁποίαν ἔδειξαν, δυναμούμενοι ὑπ’ ἐμοῦ· ὅθεν τώρα παράλαβε αὐτοὺς καὶ ἀναπαύσας ὀλίγον, ἀπόλυσον νὰ ὑπάγουν κατὰ Ἀνατολάς, ἐμπόδισον δὲ αὐτοὺς ἀπὸ τὴν περιήγησιν τοῦ ὄρους».

Ἀφοῦ λοιπὸν ἐξύπνησεν ὁ Ἡγούμενος, στέλλει τὸν προειρημένον Βησσαρίωνα καὶ τοὺς καλεῖ, ὅταν δὲ ἦλθαν τοὺς λέγει πάλιν μὲ αὐστηρότητα· «Ποῖοι ἄνθρωποι εἶσθε σεῖς; καὶ ἀπὸ ποῖον τόπον; καὶ ποῦ ὑπάγετε, οὕτω ἄφοβα ποιμαίνοντες τὸν ἑαυτόν σας;». Ἐκεῖνοι δὲ μὲ θερμὰ δάκρυα, κύπτοντες κάτω τὴν κεφαλήν, εἶπον· «Μεγάλην χάριν σοι ὁμολογοῦμεν, τίμιε πάτερ, διὰ τὴν ὠφέλειαν τὴν ὁποίαν ἐλάβομεν ἀπὸ τὴν ἁγιωσύνην σου τώρα, παρὰ εἰς κανένα ἄλλον καιρόν· τώρα λοιπὸν εἰς τὰς χεῖράς σου ἐμπιστευόμεθα ἑαυτοὺς καὶ ἐκεῖνο ὅπου σὲ φωτίσῃ ὁ Θεὸς κάμε εἰς ἡμᾶς». Ἐκεῖνος δέ, κρύπτων τὰ ὅσα τοῦ ἐφανέρωσεν ἡ Θεοτόκος, τοὺς λέγει· «Δὲν θέλω νὰ περιτριγυρίσετε τὸ ὄρος, ἀλλὰ νὰ πηγαίνετε τὸν δρόμον σας». Ἐκεῖνοι δὲ παρεκάλουν αὐτόν, νὰ παραμείνουν εἰς τὸ Μοναστήριον ἕως τρεῖς χρόνους, διὰ νὰ μάθουν ἐντελῶς τὴν Μοναχικὴν τάξιν καὶ πολιτείαν· τότε φανερῶν εἰς αὐτοὺς ὀλίγον τὸ θέλημα τῆς Θεοτόκου λέγει· «Οὕτω, τέκνα μου, ἐφάνη εὔλογον εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ εἰς τὴν Πανάχραντον Μητέρα του, νὰ ὑπάγετε τὸν δρόμον σας κατὰ ἀνατολάς, δι’ ἐκεῖνο ὅπου καὶ ἐκινήσατε». Ὅθεν κρίνοντες ὅτι εἶναι θεάρεστα ἐκεῖνα ὅπου τοὺς εἶπεν ὁ Ἡγούμενος, τὸν ἀπεχαιρέτησαν καὶ αὐτὸς ἐναγκαλισθεὶς αὐτοὺς τοὺς ἠσπάσθη καὶ ὕστερον ἀνεχώρησαν.


Ὑποσημειώσεις

[1] Οὗτος ἑορτάζεται τὴν 6ην Φεβρουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»). Βλέπε καὶ ἐν σελίδι 207 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου. Ἡ βίβλος τοῦ Ἁγίου τούτου Βαρσανουφίου ἐξεδόθη ἐν ἔτει 1960 ὑπὸ Σ. Σχοινᾶ ἐν Βόλῳ.

[2] Πρόκειται, ὡς φαίνεται, περὶ τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Εὐγενίου τοῦ ἑορταζομένου τὴν 21ην Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).

[3] Ὁ Πυξίτης ποταμός, κατερχόμενος ἐκ τοῦ ὄρους Μελᾶ, τρέχει πλησίον τῆς Τραπεζοῦντος (Μελέτιος σελ. 527).

[4] Ὄρος Μελᾶ, ὑψηλὸν καὶ κατωφερές, ἀπέχει τῆς Τραπεζοῦντος ὥρας 12.

[5] Ἐν ᾧ τρεῖς χρόνους ὁδοιπορίαν ποιήσαντες ἔφθασαν οἱ Ὅσιοι, ὡς λέγει Διονύσιος Ἀρχιεπίσκοπος Χαλδίας ἐν τῇ Ἀκολουθίᾳ τῶν Ὁσίων.

[6] Ἡ τελευταία αὕτη ἀνοικοδόμησις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Παναγίας Σουμελᾶ ἐγένετο κατὰ τὸ ἔτος 644 μ.Χ. Ἔκτοτε δὲν ἐγνώρισε πλέον ἄλλην καταστροφὴν μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων, ὅτε ἐν ἔτει 1923 ἠκολούθησε τὴν γενικὴν καταστροφὴν τοῦ Ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου καὶ ὁλοκλήρου τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Μετὰ τὴν ἐκεῖθεν ἐκρίζωσιν τοῦ Ἑλληνισμοῦ, παραχωρήσει Θεοῦ διὰ τὰς ἁμαρτίας μας, περιῆλθεν εἰς χεῖρας τῶν Τούρκων. Μετὰ τὴν ἐπανοικοδόμησίν της ὑπὸ τοῦ ἱεροῦ Χριστοφόρου, ἐπὶ ͵ασοηʹ (1278) ἔτη ἐγνώρισε πνευματικὰ μεγαλεῖα, πλούτη, δόξας καὶ τιμάς. Οἱ αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου καὶ τῆς Τραπεζοῦντος, οἱ Μεγάλοι Κομνηνοί, ἀπὸ τὸν Ἰωάννην ἕως τὸν τελευταῖον, τὸν Δαβίδ, ἔδειξαν τὴν εὐσέβειάν των προστατεύοντες τὴν Μονὴν καὶ προσφέροντες εἰς αὐτὴν πλούτη καὶ προνόμια· διότι διὰ τῶν θαυμάτων τῆς Παναγίας ἐδόξασαν τὴν λαμπρὰν αὐτῶν σταδιοδρομίαν.

Ὁ Μανουὴλ Κομνηνὸς προσέφερε Σταυρὸν μεγάλης ἀξίας μὲ Τίμιον Ξύλον. Ὁ Ἀλέξιος Κομνηνός, λυτρωθεὶς προστασίαις τῆς Θεοτόκου ἀπὸ βέβαιον πνιγμὸν καὶ κατανικήσας τοὺς ἐχθρούς του εἴς τινα ἐκστρατείαν, ἐπιστρέψας προσέφερεν εἰς τὴν Μονὴν πλούσια δῶρα, ἐπεσκεύασε τὰς παλαιὰς οἰκοδομάς, ἔκτισε νέους πύργους καὶ ἐχάρισεν εἰς αὐτὴν πλουσίας ἐκτάσεις μὲ ὅλας τὰς προσόδους αὐτῶν ὁμοῦ μὲ 48 χωρία, τὰ ὁποῖα ὑπῆρχον ἐντὸς τῆς περιοχῆς ταύτης! Ὁ Ἀλέξιος Κομνηνὸς θεωρεῖται ὡς νέος κτίτωρ τῆς Μονῆς, ἐσῴζετο δὲ ἐν αὐτῇ, μέχρι τῷ 1650 ἐπιγραφὴ λέγουσα· «Κομνηνὸς Ἀλέξιος Κτίτωρ πέφυκε τῆς Μονῆς ταύτης νέος…». Τὸ παράδειγμα τοῦ Ἀλεξίου ἠκολούθησαν πολλοὶ ἄλλοι αὐτοκράτορες καὶ ἡ Μονὴ ἔφθασε εἰς τὸν κολοφῶνα τῆς δόξης.

Δυστυχῶς τὰς ἡμέρας τῆς δόξης ἠκολούθησαν ἡμέραι δυστυχίας. Ὀκτὼ χρόνους μετὰ τὴν ἅλωσιν τοῦ Βυζαντίου, τῷ 1461, ἔπεσε καὶ ἡ Τραπεζοῦς καὶ ἐχάθη καὶ ἡ τελευταία Ἑλληνικὴ Αὐτοκρατορία τῶν Κομνηνῶν. Ἠκολούθησαν τὰ ἔτη τῆς δουλείας καὶ τῆς δυστυχίας, ἡ Μονὴ ἐκινδύνευσεν, ἀλλὰ ὡς ἀποτραβηγμένη ἀπὸ τὸν κόσμον δὲν ἐθίγη ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Ἐκινδύνευσε σοβαρὰ τῷ 1522, ὅταν ὁ Σουλτάνος Σελὶμ ὁ Αʹ, εὑρισκόμενος εἰς κυνήγιον, εἶδε τὴν Μονήν, ἐφθόνησε τὸ μεγαλεῖόν της καὶ διέταξε τὴν καταστροφήν της. Ὅμως τὴν ἰδίαν στιγμὴν ἐκυλίσθη εἰς τὸ ἔδαφος, ἐσπάρασσε καὶ ἔβγαζεν ἀφροὺς ἀπὸ τὸ στόμα! Προσεπάθει νὰ ὁμιλήσῃ, ἀλλὰ δὲν ἠδύνατο, ἐδοκίμαζε νὰ σηκώσῃ τὰς χεῖράς του, ἀλλὰ ἔπιπτον βαρεῖαι ὡς μολύβδιναι, δὲν συνῆλθε παρὰ μόνον ὅταν ἠννόησε τὸ σφάλμα του καὶ ἐζήτησε συγχώρησιν ἀπὸ τὴν Παναγίαν! Μετὰ ἀπὸ ὀλίγας ἡμέρας ἐξέδωκε χρυσόβουλλον, ποὺ ἀνεγνώριζε καὶ ἐπεκύρωνεν ὅλα τὰ ὑπὸ τῶν Κομνηνῶν χορηγηθέντα προνόμια! Ἐπὶ πλέον διέταξε νὰ ἀνάψουν ἐμπρὸς εἰς τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας πέντε τεραστίας λαμπάδας, τὰς ὁποίας ἀπέστειλε (αἱ τρεῖς ἀπ’ αὐτὰς ἐσῴζοντο μέχρι τῆς ἡμέρας τῆς καταστροφῆς), ἐπρότεινε δὲ νὰ ἐπενδύσῃ τὴν σκέπην ὅλην τῆς Ἐκκλησίας μὲ ἄργυρον, κατόπιν ὅμως συστάσεως τῶν Μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι ἐφοβοῦντο ἐπιδρομὰς ληστῶν, τὴν ἐπενέδυσε μὲ μόλυβδον.

Ὁ Σελὶμ ὁ Βʹ, ὅστις διεδέχθη τὸν πρῶτον καὶ ἄλλοι μεταγενέστεροι σουλτάνοι Μεχμὲτ (1622), Ἰμβραῒμ ὁ Αʹ (1635), Σουλεϊμὰν ὁ Βʹ (1651), Μουσταφᾶς ὁ Βʹ (1693) καὶ Μεχμὲτ ὁ Γʹ (1700), ηὐνόησαν ἀκόμη περισσότερον τὴν Μονὴν καὶ παρεχώρησαν νέα προνόμια εἰς αὐτήν. Ἀντιλαμβάνεται ὁ καθεὶς πόσον μεγάλην σημασίαν εἶχεν ἡ εὔνοια αὐτὴ τῶν σουλτάνων εἰς ἐποχὴν καθ’ ἣν ὁ Ἑλληνισμὸς ἐπιέζετο ἀπὸ τὴν πλέον μαύρην δουλείαν ποὺ ἐγνώρισέ ποτε. Ἡ Χριστιανικὴ θρησκεία καὶ ἡ Ἑλληνικὴ παιδεία παντοῦ ἐδιώκοντο καὶ μόνον εἰς τὴν Παναγίαν τοῦ Σουμελᾶ, χάρις εἰς τὰ προνόμιά της, ἐδιδάσκετο ἀπὸ τοὺς εὐσεβεῖς Μοναχοὺς καὶ διεσῴζετο εἰς τὴν μακρινὴν αὐτὴν γωνίαν ἡ παράδοσις τῆς Πίστεως τοῦ Ἔθνους, τῆς Γλώσσης, τῶν Ἠθῶν καὶ τῶν Γραμμάτων.

Ὑπὸ τὰς συνθήκας αὐτὰς διετηρήθη ἡ Μονὴ μέχρι τοῦ ἔτους 1923, ὁπότε μετὰ τὴν Ἑλληνικὴν καταστροφὴν ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ ἐξεδιώχθησαν ἐκεῖθεν οἱ Μοναχοί, οἵτινες φεύγοντες ἔκρυψαν ὅ,τι ἠδύναντο ὑπὸ τὴν γῆν. Εἴς τι σημεῖον ἔκρυψαν τὰ πολυτιμότερα κειμήλια, τὴν Εἰκόνα τῆς Παναγίας, ἔργον τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, τὸν βαρύτιμον Σταυρὸν τῶν Κομνηνῶν καὶ τὸ Εὐαγγέλιον τὸ γεγραμμένον διὰ γειρὸς τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου ἐπάνω εἰς πολύτιμον μεμβράνην. Μετὰ τὴν ἀποκατάστασιν τῆς Ἑλληνοτουρκικῆς φιλίας ἐν ἔτει 1931 ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος, πρωθυπουργὸς τότε τῆς Ἑλλάδος, ὢν ἐνημερωμὲνος ὑπὸ τοῦ Μητροπολίτου τότε Τραπεζοῦντος Χρυσάνθου, τοῦ μετέπειτα Ἀθηνῶν, ἐπωφεληθεὶς ἐπισκέψεως τοῦ Τούρκου πρωθυπουργοῦ Ἰσμέτ Ἰνονοῦ, ἐπέτυχε τὴν χορήγησιν ἀδείας διὰ τὴν ἀποστολὴν εἰς τὴν Μονὴν Μοναχοῦ, ὅστις θὰ παρελάμβανεν ἀπὸ τῆς κρύπτης των τὰ ἐν λόγῳ κειμήλια. Τούτου ἐπιτευχθέντος, ἐπανεφέρθησαν τὰ Ἱερὰ ταῦτα κειμήλια ἐν Ἑλλάδι· καὶ ἡ μὲν Ἱερὰ Εἰκὼν ἐτοποθετήθη μετὰ βασιλικῆς μεγαλοπρεπείας εἰς ἐπὶ τούτῳ ἀνεγερθέντα ὑπὸ τῶν Ποντίων νέον Ναὸν πρὸς τιμὴν τῆς Παναγίας τοῦ Σουμελᾶ εἰς τὰς κορυφὰς τοῦ Βερμίου, εἰς Μακεδονίαν ὅπου καὶ ἀνεγείρεται νέα Μονή, ὁ δὲ Σταυρὸς τῶν Κομνηνῶν καὶ τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Ὁσίου Χριστοφόρου φυλάσσονται εἰσέτι εἰς τὸ Βυζαντινὸν Μουσεῖον Ἀθηνῶν.