Προβαίνοντες ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ ἐφθάσαμεν καὶ εἰς τὴν σημερινὴν τελευταίαν προπαρασκευαστικὴν ἡμέραν τοῦ σωτηρίου Πάθους. Ὅπως δὲ κατὰ τὴν χθὲς οὕτω καὶ κατὰ τὴν σήμερον οἱ Ἅγιοι Πατέρες πρὸς ὁλοκλήρωσιν τῆς προπαρασκευαστικῆς ἑτοιμασίας διὰ τὸν ἐν μετανοίᾳ καὶ ἐπιστροφὴ ἑορτασμὸν ὑπὸ τῶν πιστῶν τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου ἐνέταξαν τὴν μνήμην τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ Πόρνης γυναικός, ἵνα δι’ ἔργων πληροφορηθῶμεν πόσα ἰσχύει ἡ μετάνοια. Ὅτι καὶ ἐκείνη ἁμαρτωλὸς ὑπάρχουσα, διὰ μόνης τῆς θερμῆς μετανοίας, τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ταπεινώσεως, οὐ μόνον τῆς συγχωρήσεως ἀπὸ τῶν πολλῶν αὐτῆς ἁμαρτιῶν ἠξιώθη, ἀλλὰ καὶ τοῦ μακαρισμοῦ τοῦ Κυρίου εἰπόντος· «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ τὸ εὐαγγέλιον τοῦτο ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ, λαληθήσεται καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη εἰς μνημόσυνον αὐτῆς» (Ματθ. κϛʹ 13). Ὄντως δικαίως ἡ Ἐκκλησία, ἀντιπαραβάλλουσα τὰ δύο ταῦτα γεγονότα, τὴν θερμὴν καὶ ὁλοπρόθυμον μετάνοιαν τῆς μετανοησάσης ἁμαρτωλῆς πρὸς τὴν μεστὴν κακονοίας ραθυμίαν τοῦ προδότου μαθητοῦ, ψάλλει κατὰ τὴν σήμερον «δεινὸν ἡ ραθυμία, μεγάλη ἡ μετάνοια!» (γʹ ἰδιόμελον τῶν αἴνων). Τὸ περίφημον τοῦτο ἰδιόμελον ἔχει ἐν τῷ συνόλῳ του ὡς ἑξῆς:
«Ὅτε ἡ ἁμαρτωλὸς προσέφερε τὸ μύρον, τότε ὁ μαθητὴς συνεφώνει τοῖς παρανόμοις· ἡ μὲν ἔχαιρε κενοῦσα τὸ πολύτιμον, ὁ δὲ ἔσπευδε πωλῆσαι τὸν ἀτίμητον· αὕτη τὸν Δεσπότην ἐπεγίνωσκεν, οὗτος τοῦ Δεσπότου ἐχωρίζετο· αὕτη ἠλευθεροῦτο καὶ ὁ Ἰούδας δοῦλος ἐγεγόνει τοῦ ἐχθροῦ· Δεινὸν ἡ ραθυμία! μεγάλη ἡ μετάνοια! ἥν μοι δώρησαι, Σωτήρ, ὁ παθὼν ὑπὲρ ἡμῶν καὶ σῶσον ἡμᾶς».
Καὶ ταῦτα μὲν ὡς πρὸς τὴν ἀλείψασαν τὸν Κύριον διὰ μύρου ἁμαρτωλόν. Πλὴν ὅμως ταύτης καὶ ἅπασα ἡ κατὰ τὴν σήμερον ψαλλομένη ἱερὰ Ἀκολουθία τυγχάνει λίαν κατανυκτικὴ καὶ προτρεπτικὴ εἰς μετάνοιαν. Τὰ ἀναγνώσματα ἔχουσιν ἄμεσον ἢ ἔμμεσον σχέσιν πρὸς τὰ Πάθη τοῦ Κυρίου (Ἰωάν. ιβʹ 17-50, Ἰεζεκιὴλ βʹ 3-10, γʹ 1-3, Ἐξ. βʹ 11-23, Ἰὼβ βʹ 1-10, Ματθ. κϛʹ 6-16). Ἡ εὐαγγελικὴ περικοπὴ τῆς προηγιασμένης (Ματθ. κϛʹ 6-16) ἀφορᾷ εἰς τὴν ἄλειψιν τοῦ μύρου καὶ τὴν προδοσίαν τοῦ Ἰούδα. Ἐπὶ τῶν αὐτῶν
περιστρέφεται καὶ ἅπασα ἡ ὑπόλοιπος ᾀσματικὴ Ἀκολουθία τῆς ἡμέρας, ἥτις τυγχάνει ἐκ τῶν ὡραιοτέρων Ἀκολουθιῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ. Ἐκεῖνο ὅμως τὸ ὁποῖον ἀποτελεῖ τὴν κορωνίδα τῆς ὅλης ᾀσματικῆς Ἀκολουθίας εἶναι τὸ τοῖς πᾶσι γνωστὸν δοξαστικὸν τῶν ἀποστίχων «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή», ὅπερ δονεῖ μέχρι μυχιαιτάτων καρδίας τὰς φιλομούσους ψυχάς. Τὸ ὅλον δοξαστικόν, ὅπερ τυγχάνει ποίημα τῆς περιωνύμου ὑμνῳδοῦ καὶ μελῳδοῦ Μοναχῆς Κασσιανῆς, ἔχει οὕτω:
«Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή, τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σοι πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι, λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας, ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας. Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων, ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ· κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας, ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ Σου κενώσει. Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους Σου πόδας, ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις· ὧν ἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη. Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη, καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους, τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου; Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος» (δοξ. ἀποστ.).
Περὶ τῆς ποιητρίας τοῦ Τροπαρίου τούτου Κασσιανῆς, ἥτις καὶ Κασσία καὶ Εἰκασία καλεῖται (γράφεται δὲ ἔν τισι κώδιξι καὶ Κασιανή, Κασία καὶ Ἰκασία), ὁ ἱστορικὸς Κ. Παπαρρηγόπουλος ἐν τῷ τόμῳ Γʹ τῆς ἱστορίας αὐτοῦ (μέρος βʹ σελ. 242-243) λέγει τὰ ἑξῆς:
«Ὁπωσδήποτε λέγεται ὅτι ἡ μητρυιὰ αὐτοῦ (τοῦ Θεοφίλου)… συνεκάλεσε παρ’ ἑαυτῇ τὰς καλλίστας καὶ ἐπιφανεστάτας τῶν κορῶν· διαμηνύσασα δὲ καὶ εἰς τὸν πρόγονον νὰ προσέλθῃ, ἐνεχείρισεν αὐτῷ μῆλον χρυσοῦν, ἵνα τὸ παραδώσῃ εἰς ἐκείνην τῶν παρισταμένων, ἣν ἤθελε ν’ ἀναβιβάσῃ εἰς τὸν λαμπρότερον τῆς οἰκουμένης θρόνον. Ὁ Θεόφιλος κρατῶν εἰς χεῖρας τὸ περιζήτητον σύμβολον, διῆλθεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς περιστοιχισάσης αὐτὸν ἀνθοδέσμης καὶ ἐστάθη ἔμπροσθεν τῆς Εἰκασίας, ἧς τὸ κάλλος ἔτρωσεν αὐτόν. Ἀλλὰ τότε θέλων πιθανῶς νὰ δοκιμάσῃ τὸ πνεῦμα τῆς κόρης αὐτῆς, εἶπε πρὸς τὴν Εἰκασίαν, παραδόξως τῇ ἀληθείᾳ χαριεντιζόμενος· «Ὡς ἆρα διὰ γυναικὸς ἐρρύη τὰ φαῦλα», ἐννοῶν τὴν Εὔαν. Ἡ Εἰκασία ἐνόμισεν, ὅτι ἡ τύχη της ἀπεφασίσθη καὶ ἤθελε τῷ ὄντι ἐπιτύχει τὸ βασιλικὸν ἀξίωμα, ἐὰν ἠδύνατο νὰ ἀνθέξῃ εἰς τὸν πειρασμὸν τοῦ νὰ ἀποδείξῃ τὸ πνεῦμα αὐτῆς καὶ δὲν ἀπήντα ἀμέσως ἐρυθριῶσα· «Ἀλλὰ καὶ διὰ γυναικὸς (τῆς Παναγίας) πηγάζει τὰ κρείττονα». Ἡ ἀπάντησις αὕτη, ὅσον προσφυὴς καὶ ἂν ἦτο καὶ ἴσως μάλιστα διὰ τοῦτο, ὅτι ἦτο προσφυεστάτη, δυσηρέστησε τὸν Θεόφιλον, καθὸ ἀποδείξασα, ὅτι ἡ νέα αὕτη εἶχεν εὐφυΐαν, πλειοτέραν τῆς προσηκούσης εἰς σύζυγον, οἵαν αὐτὸς ἐπεθύμει· ὅθεν προχωρήσας ὀλίγα ἔτι βήματα προσέφερε τὸ μῆλον εἰς τὴν σεμνὴν καὶ εὐλαβῆ Θεοδώραν. Ἡ Εἰκασία δὲν ἠθέλησε πλέον νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὸν κόσμον, ἀλλὰ κτίσασα Μοναστήριον διέζησεν ἐν αὐτῷ τὸ ἐπίλοιπον τοῦ βίου, προσευχομένη καὶ ἐκφράζουσα διὰ πολλῶν ἐμμέτρων καὶ μὴ ἐμμέτρων συγγραφῶν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν εὐλάβειαν καὶ τὴν περὶ τῆς ματαιότητος τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων πεποίθησιν. Εἰς αὐτήν, παρεκτὸς τῶν ἄλλων, ἀποδίδεται καὶ τὸ περίφημον τροπάριον, «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίας περιπεσοῦσα γυνή», τὸ ψαλλόμενον τὴν ἑσπέραν τῆς Τρίτης τῆς ἑβδομάδος τῶν Παθῶν (ἐν τῇ ἀκολουθίᾳ δηλονότι τοῦ Ὄρθρου τῆς Μεγάλης Τετάρτης τῇ ψαλλομένῃ συνήθως ἀπὸ τῆς ἑσπέρας τῆς Μεγάλης Τρίτης) καὶ εἰς τὴν σύνταξιν τοῦ ὁποίου ἀναμιγνύει ἡ παράδοσις ἐπίσκεψίν τινα τοῦ Θεοφίλου, ὅστις, ὡς φαίνεται, δὲν ἠδυνήθη νὰ λησμονήσῃ τὰς χάριτας τῆς κόρης ἐκείνης καὶ ἐζήτησεν αὖθις νὰ ἴδῃ αὐτήν, ἀλλ’ ἀπέτυχεν».
Ταῦτα ἀναφέρει ὁ Κ. Παπαρρηγόπουλος, ἡ δὲ παράδοσις, περὶ ἧς οὗτος ὁμιλεῖ σχετικῶς μὲ τὴν ἐπίσκεψιν τοῦ Θεοφίλου πρὸς τὴν Κασσιανήν, ἔχει ὡς ἑξῆς: Ὁ βασιλεὺς Θεόφιλος, ἐπιθυμήσας ποτὲ νὰ ἴδῃ τὴν Κασιανήν, ἦλθεν εἰς τὴν Μονήν, ἐν τῇ ὁποίᾳ αὕτη ἡσύχαζεν, εἰς ὥραν κατὰ τὴν ὁποίαν συνέταττεν αὕτη τὸ πολύκροτον τοῦτο δοξαστικόν. Εἶχε γράψει τὰς λέξεις, «ὧν (ποδῶν) ἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινὸν κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα», ὅτε ἤκουσε κρότον βημάτων πολλῶν· ἦτο ὁ κρότος τῆς εἰσερχομένης βασιλικῆς συνοδείας καὶ ἀμέσως ἔφυγε καὶ ἐκρύβη. Ὁ βασιλεὺς πανταχοῦ τῆς Μονῆς ἀναζητήσας αὐτὴν δὲν ἠδυνήθη νὰ εὕρῃ. Εἰσελθὼν δὲ εἰς τὸ δωμάτιον αὐτῆς καὶ ἰδὼν ἐπὶ τῆς τραπέζης τὸν χάρτην, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἡ Κασσιανὴ ἔγραφε τὸ τροπάριον, προσέθηκεν ἰδιοχείρως τὰς τρεῖς ταύτας λέξεις «τῷ φόβῳ ἐκρύβη», ἐννοῶν ὅτι ἡ Κασσιανὴ φοβηθεῖσα αὐτὸν ἐκρύβη. Ὅτε δέ, ἀπελθόντος τοῦ βασιλέως, ἡ Κασσιανὴ ἐπανῆλθε καὶ εἶδε τὴν βασιλικὴν προσθήκην «τῷ φόβῳ ἐκρύβη», δὲν ἐξήλειψε ταύτην, ἀλλ’ ἐτήρησεν, ὡς προσφυέστατα ἁρμόζουσαν καὶ εἰς τὴν σειρὰν τῆς ἀναφορικῆς προτάσεως, τὴν ὁποίαν διενοεῖτο νὰ διατυπώσῃ, ἔχουσα ὑπ’ ὄψιν τὴν ρῆσιν τῆς Γραφῆς, «καὶ ἤκουσαν τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος ἐν τῷ Παραδείσῳ τὸ δειλινόν· καὶ ἐκρύβησαν ὅ τε Ἀδὰμ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ Θεοῦ» (Γεν. γʹ 8), ὅτι δηλαδὴ ἡ Εὔα ἀκούσασα τὸν κρότον τῶν ποδῶν τοῦ περιπατοῦντος ἐν τῷ Παραδείσῳ Θεοῦ ἐκρύβη ἐκ τοῦ φόβου αὐτῆς καὶ ἐξηκολούθησε καθεξῆς τοῦ τροπαρίου τὴν συγγραφήν.