Σημείωσις

Τὸν κατὰ πλάτος Βίον αὐτοῦ συνέγραψεν Ἑλληνιστὶ ἐν ἐκτάσει ὁ ἁγιώτατος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεος. Σύντμησιν τούτου εἰς τὴν ἁπλῆν Ἑλληνικὴν ἐποίησεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, οὕτω δὲ συντετμημένον ἐξέδοτο εἰς τύπον συμπεριλαβὼν αὐτὸν ἐν τῷ «Νέῳ Ἐκλογίῳ». Ἐκ τούτου παραληφθεὶς παρατίθεται ἐνταῦθα διεσκευασμένος κατὰ τὴν φράσιν.

Τὰ ἐξαίρετα προτερήματα δι’ ὧν ἦτο κατεστολισμένος ἐκ φύσεως ὁ Ἅγιος καὶ τὰ πλούσια Χαρίσματα τοῦ Παναγίου Πνεύματος, μὲ τὰ ὁποῖα ἐπροικίσθη παρὰ Θεοῦ διὰ τὴν ἔνθεον αὐτοῦ πολιτείαν καὶ τὸν διάπυρον ζῆλον του καὶ μάλιστα τὰ τῶν θείων ὁράσεων καὶ τῶν ἀενάων ἰαμάτων, τὰ ὁποῖα ἀφειδῶς καὶ ζῶν καὶ μετὰ θάνατον διενήργει, προσέδωκαν εἰς αὐτὸν ἐνωρίτατα, λίαν δικαίως, τὴν προσωνυμίαν τοῦ Θαυματουργοῦ. Καὶ ἐφ’ ὅσον μὲν ἔζη ἐσκόρπιζεν ἀφθονίαν ἰαμάτων καὶ παντοδαπὰς εὐεργεσίας πρὸς πᾶσαν κατεύθυνσιν ἡ χαριτόβρυτος αὐτοῦ δεξιά, ἥτις λίαν πιστῶς ἐξετέλει ὅσα ἡ θεόπνευστος αὐτοῦ γλῶσσα ἐβροντοφώνει, μετὰ δὲ τὴν ὁσίαν αὐτοῦ κοίμησιν πηγὴ ἰαμάτων ἀέναος ἀνεδείχθη ὁ ἱερὸς τάφος του. Τούτου ἕνεκα εὐθὺς ἀπὸ τοῦ θανάτου του ἤρχισαν νὰ ἀποδίδωνται εἰς τὸν θεῖον Γρηγόριον τιμαὶ Ἁγίου κατὰ τόπους ἀρχικῶς, γενικευθεῖσαι ὅμως ἐντὸς βραχυτάτου χρονικοῦ διαστήματος. (Ἐκ τῶν πρώτων ἤρχισαν ἀπονεμόμενοι τοιαῦται τιμαὶ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καὶ δὴ ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ καὶ ἀλλαχοῦ).

Ταῦτα πληροφορούμενος ὁ τότε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ἁγιώτατος Κάλλιστος Αʹ (1350-1354, 1355-1363) (βλέπε Ἰουνίου κʹ) ἐζήτησεν ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκην ἀκριβῆ περὶ τοῦ Ἁγίου ἔκθεσιν, ἥτις καὶ ἀπεστάλη κατόπιν ἀποφάσεως ληφθείσης ἐν κοινῇ συνάξει, τῆς ὁποίας προήδρευσεν ἡ βασιλομήτωρ Ἄννα. Ἅμα τῇ λήψει τῆς ἐκθέσεως ταύτης καὶ μετ’ ἐπισταμέντην μελέτην τῶν ἐν αὐτῇ στοιχείων, ὁ διαδεχθεὶς τὸν Κάλλιστον Αʹ Πατριάρχης Φιλόθεος (1354-1355, 1364-1376) καὶ ἡ περὶ αὐτὸν Ἱερὰ Σύνοδος προέβη ἐν ἔτει 1368, ἤτοι ἐννέα μόλις ἔτη μετὰ τὴν κοίμησιν τοῦ θείου Γρηγορίου εἰς τὴν ἀνακήρυξιν αὐτοῦ ὡς Ἁγίου καὶ ἀνεγράφη ἡ μνήμη του εἰς τὸ Κανονάριον τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὡρίσθη δὲ ὅπως ἐπιτελῆται αὕτη οὐχὶ κατὰ τὴν ιδʹ (14ην) Νοεμβρίου, καθ’ ἣν ἐκοιμήθη ὁ Ἅγιος, ἀλλὰ κατὰ τὴν παροῦσαν Βʹ Κυριακὴν τῶν Νηστειῶν, πρὸς μεγαλυτέραν ἔμφασιν τοῦ ἱεροῦ τούτου γεγονότος. Τοῦτο ἀπεφασίσθη ἀφ’ ἑνὸς μὲν διότι ἐθεωρήθη ὅτι ἡ κατὰ τὴν ιδʹ (14ην) Νοεμβρίου ἐπιτελουμένη μνήμη τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἀποστόλου Φιλίππου θὰ ἐπεσκίαζε τὴν μνήμην τοῦ μεγάλου τούτου ὑπερμάχου τῆς Πίστεως Γρηγορίου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ διότι ἡ ἱερὰ καὶ ἁγία ἐκείνη Σύνοδος ἠθέλησε νὰ ἐξάρῃ ἐπὶ τὸ ἐμφαντικώτερον τὴν σημασίαν τῆς νίκης τοῦ θείου Γρηγορίου ἐπὶ τῶν αἱρετικῶν δοξασιῶν τῶν ἐκ τῆς Δύσεως προερχομένων, δι’ ὧν εἶχεν ἀπειληθῆ ἡ Ὀρθοδοξία. Ἡ νίκη τοῦ Γρηγορίου ἦτο μία νέα νίκη τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀνάλογος τῆς κατὰ τῶν εἰκονομάχων νίκης αὐτῆς, ἧς τὴν μνήμην ἐπετελέσαμεν κατὰ τὴν Αʹ Κυριακὴν τῶν Νηστειῶν, διὸ καὶ πρὸς ἀνάμνησιν τοῦ νέου τούτου θριάμβου ὡρίσθη ἡ ἀκόλουθος ταύτης Κυριακὴ ἤτοι ἡ παροῦσα Βʹ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν, ἥτις καὶ ὡς ἐπέκτασις καὶ συνέχεια ἐκείνης κατά τινα τρόπον λογίζεται. Τούτου ἕνεκα τοῦ συσχετισμοῦ συμπεριελήφθησαν ἐν τῷ κατὰ τὴν Αʹ Κυριακὴν τῆς Ὀρθοδοξίας ἀναγινωσκομένῳ Συνοδικῷ καὶ τὰ κατὰ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου κεφάλαια.

Μετὰ τὴν ἀνακήρυξιν ὡς Ἁγίου τοῦ θείου Γρηγορίου, αὐτὸς οὗτος ὁ Πατριάρχης Φιλόθεος βάσει τῶν ἐν τῇ προρρηθείσῃ ἐκθέσει διαλαμβανομένων στοιχείων περὶ τοῦ Ἁγίου συνέγραψε τὸν κατὰ πλάτος Βίον αὐτοῦ, περὶ οὗ ἀνωτέρω ποιούμεθα λόγον, ἐν εἴδει ἐγκωμίου γλαφυρωτάτου, ἐποίησε δὲ καὶ τὴν ᾀσματικὴν αὐτοῦ Ἀκολουθίαν, ἥτις καὶ ἐψάλη κατὰ τὴν πρώτην πανηγυρικὴν Λειτουργίαν, ἥτις ἐτελέσθη πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου ἐν τῷ περιλαλήτῳ Ναῷ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας κατὰ τὴν Βʹ Κυριακὴν τῶν Νηστειῶν τοῦ ἔτους 1368 καὶ τῆς ὁποίας προέστη ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης Φιλόθεος. Ἀκολουθίαν τοῦ Ἁγίου ἐξέδωκε καὶ ὁ Ἀθανάσιος ὁ Πάριος ἐν τῷ βιβλίῳ «ὁ Παλαμᾶς ἐκεῖνος».

Ὁ θεῖος Γρηγόριος συνέγραψε πλῆθος μέγα ἱερῶν συγγραμμάτων ἀναφερομένων κυρίως εἰς τὰς τότε ἀναφυείσας θεολογικὰς ἔριδας. Ταῦτα ὁ Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Π. Κ. Χρήστου (ἐν Θρ. καὶ Ἠθ. Ἐγκυκλ. τόμ. 4ος στ. 775-794) ταξινομεῖ κατὰ τὸ περιεχόμενον, τὴν μορφὴν καὶ τὸν χρόνον συντάξεως εἰς τὰς ἑξῆς ὁμάδας: Αʹ Συγγράμματα περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Βʹ Ἐπιστολαὶ πρὸς τοὺς πρώτους ἡγέτας τῶν ἀντιησυχαστῶν. Γʹ Συγγράμματα ὑπὲρ τῶν ἡσυχαζόντων. Δʹ Ὁμολογιακὰ κείμενα. Εʹ Ἐπιστολαὶ ἀναφερόμεναι εἰς τὴν ἔριδα. Ϛʹ Πραγματεῖαι ἀναφερόμεναι εἰς τὴν ἔριδα. Ζʹ Ἀντιρρητικοὶ κατὰ Ἀκινδύνου. Ηʹ Πρὸς Νικηφόρον Γρηγορᾶν συγγράμματα. Θʹ Κείμενα σχετικὰ μὲ τὸ ποιμαντικὸν ἔργον τοῦ συγγραφέως. Ιʹ Ἀσκητικὰ καὶ πνευματικὰ συγγράμματα. ΙΑʹ Ὁμιλίαι. Τὰ πλεῖστα τῶν ἔργων τούτων (πλὴν τῶν ἐν κεφαλαίοις Ζʹ καὶ Ηʹ ἀναφερομένων, ἅτινα τυγχάνουσιν εἰσέτι ἀνέκδοτα) ἐξεδόθησαν τύποις ὑπὸ τοῦ Ἀββᾶ Migne ἐν τῇ Ἑλληνικῇ Πατρολογίᾳ (τόμοι 150-151) καί τινα ἐξ αὐτῶν ὑπὸ διαφόρων. Προσπάθειαι συνολικῆς ἐκδόσεως τῶν ἔργων τοῦ Παλαμᾶ κατεβλήθησαν καὶ ὑπὸ τῶν Δοσιθέου Ἱεροσολύμων καὶ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, ἀλλὰ δὲν ἤχθησαν εἰς πέρας. Οὗτοι τινὰ μόνον ἐξ αὐτῶν ἔφεραν εἰς τὸ φῶς τῆς δημοσιότητος, συμπεριληφθέντα ἐν τῇ «Φιλοκαλίᾳ». Σοβαρὰ προσπάθεια συνολικῆς ἐκδόσεως αὐτῶν καταβάλλεται νῦν ὑπὸ τοῦ Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Π. Κ. Χρήστου ἐν συνεργασίᾳ μετὰ ὁμάδος Θεολόγων. Ἤδη ὁ πρῶτος τόμος τῶν ἔργων τούτων ἐξεδόθη ἐν Θεσσαλονίκῃ τὸ 1962. Τὸ ἱερὸν τοῦ Ἁγίου Λείψανον ἀποθησαυρίζεται ἐν τῷ ἐν Θεσσαλονίκῃ ὁμονύμῳ αὐτοῦ Μητροπολιτικῷ Ναῷ.

                         

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ