Ὑποσημειώσεις
[1] Βλέπε τὸν Βίον αὐτοῦ εἰς τὴν ιβʹ (12ην) Μαΐου ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ὅτε ἐπιτελεῖται ἡ μνήμη του.
[2] Ἔδεσσα· ἀρχαία πόλις ἐν τῇ βορειοδυτικῇ Μεσοποταμίᾳ τῆς Τουρκίας, εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ λόφου Τόρα ντ’ Οὐροῒ καὶ ἐπὶ τοῦ μικροῦ παραποτάμου τοῦ Εὐφράτου Σκίρτσου, ἡ σημερινὴ Ὄρφα ἢ Οὔρφα. Ἀσπασθεῖσα ἐκ τῶν πρώτων τὸν Χριστιανισμόν, ὑπήρξεν εἰς τὴν ἱστορίαν της πρωτεύουσα ὁμονύμου Βιλαετίου.
[3] Τὸ ρητὸν τοῦτο δὲν ἀναγράφεται εἰς τὴν ἐκδοσιν τοῦ «Δαμασκηνοῦ». Περὶ τοῦ πού δὲ τοῦτο εἶναι γεγραμμμένον καὶ περὶ τῆς ἑρμηνείας αὐτοῦ βλέπε ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Ηʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὴν ἀνάμνησιν τῆς Ἀχειροτεύκτου μορφῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ (Ἁγίου Μανδηλίου), τῇ ιϛʹ (16ῃ) τοῦ μηνὸς Αὐγούστου.
[4] Τὸ θεῖον καὶ ἀχειρότευκτον τοῦτο ἐκτύπωμα τῆς μορφῆς τοῦ Κυρίου, τὸ Ἅγιον Μανδήλιον, τιμᾷ ἡ Μήτηρ ἡμῶν Ἐκκλησία μετ’ ἰδιαιτέρας εὐλαβείας κατὰ τὴν ιϛʹ (16ην) Αὐγούστου ἐν ᾗ καὶ βλέπε πλατύτερον τὴν περὶ τούτου διήγησιν (τόμος Ηʹ).
[5] Περὶ Λύδδης καὶ Διοσπόλεως τῆς Παλαιστίνης βλέπε ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», εἰς τὸν βίον τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, τῇ κγʹ (23ῃ) τοῦ μηνὸς Ἀπριλίου.
[6] Μία μυριάς· δέκα χιλιάδες.
[7] Βλέπε τὸ ἰδιαίτερον αὐτῶν Συναξάριον ἐν τόμῳ Ηʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ θʹ (9ῃ) τοῦ μηνὸς Αὐγούστου.
[8] Τὰ κατὰ τὸν Ἅγιον τοῦτον Λογγῖνον τὸν Ὁμολογητὴν ἀναφέρονται ἐν τῷ Συναξαρίῳ τοῦ προαναφερομένου Ὁσίου Θεοφίλου, ἐν τόμῳ Ιʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ιʹ (10ῃ) τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου.
[9] Βλέπε τὸ Συναξάριον αὐτῶν, ἐν τόμῳ Θʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ κʹ (20ῃ) τοῦ μηνὸς Σεπτεμβρίου.
[10] Πρόκειται περὶ τοῦ Ἁγίου Ὁσιομάρτυρος καὶ Ὁμολογητοῦ Ἀνδρέου τοῦ ἐν τῇ Κρίσει. Οὗτος ἐκ Κρήτης καταγόμενος ἐν ᾗ καὶ τὸν μοναστικὸν διήνυε δίαυλον καὶ πληροφορούμενος τὰς κατὰ τῶν Ἁγίων Ὁμολογητῶν τῆς εὐσεβείας ἀγρίας διώξεις τοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου Εʹ τοῦ Κοπρωνύμου, προσῆλθεν αὐτόκλητος εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ ἤλεγξε κατὰ πρόσωπον τὸν αὐτοκράτορα, δι’ ὅπερ καὶ σκληρῶς παρὰ τούτου βασανισθεὶς ἐτελειώθη. Βλέπε τὸ κατὰ πλάτος Μαρτύριον αὐτοῦ ἐν τόμῳ Ιʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ιζʹ (17ῃ) τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου.
[11] Βλέπε περὶ τούτου ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ κηʹ (28ῃ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.
[12] Βλέπε τὸν Βίον αὐτοῦ Φεβρουαρίου κεʹ (25ῃ) ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[13] Προφανῶς πρόκειται περὶ Θεοδότου τοῦ Μελισσηνοῦ, τὸν ὁποῖον ὁ συγγραφεὺς ἐσφαλμένως ὀνομάζει Θεοδόσιον ἢ τοῦτο ἦτο τὸ κατὰ κόσμον ὄνομα αὐτοῦ. Εἶναι δὲ οὗτος ὁ Θεόδοτος Αʹ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (815-821), ὁ Κασσιτερᾶς. Οὗτος ἀνεβιβάσθη ἐπὶ τοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου μετὰ τὴν ἀπ’ αὐτοῦ ἔξωσιν ὑπὸ τοῦ Λέοντος Εʹ τοῦ Ἁγίου Νικηφόρου. Ἦτο υἱὸς τοῦ εἰκονομάχου πατρικίου Μιχαὴλ τοῦ Μελισσηνοῦ, στρατιωτικὸς τὸ ἐπάγγελμα καὶ ἐπιστήθιος φίλος τοῦ Λέοντος Εʹ, τὸν ὁποῖον ὑπεστήριξεν ἵνα ἀνέλθῃ ἐπὶ τοῦ θρόνου. Εἰς ἀνταμοιβὴν ὁ Λέων Εʹ ἀνέδειξεν αὐτὸν ἀπὸ στρατιωτικοῦ Πατριάρχην. Κατὰ τὴν ἐνταῦθα ἱστορουμένην ἐποχὴν ἦτο εἰσέτι στρατιωτικὸς ἔμπιστος αὐλικὸς τοῦ Λέοντος. Ἕτερος ἐπιστήθιος φίλος τοῦ Λέοντος Εʹ ὑπῆρξεν ὁ Γραμματικὸς Ἰωάννης, ὁ μετὰ ταῦτα καὶ αὐτὸς πατριαρχεύσας. Οἱ δύο οὗτοι Θεόδοτος καὶ Ἰωάννης ὑπῆρξαν ἐγκάρδιοι καὶ ἀχώριστοι φίλοι ὁμόφρονες καὶ ἀκριβέστερον εἰπεῖν καθοδηγηταὶ τοῦ Λέοντος Εʹ εἰς τὴν αἵρεσιν τῆς Εἰκονομαχίας.
[14] Ὄρος τοῦ Ἁγίου Αὐξεντίου, καλούμενον καὶ Σκόπα, περίφημον διὰ τὸ πλῆθος τῶν Ἀσκητῶν καὶ Ἐρημιτῶν, οἵτινες ἠσκοῦντο ἐκεῖ ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁσίου Αὐξεντίου (βλέπε τὸν Βίον του ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ιδʹ (14ῃ) τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου) μέχρι τῆς καταλήψεως αὐτοῦ ὑπὸ τῶν Τούρκων.
[15] Κατὰ τὸν Ζωναρᾶν, ὁ ἀπατεὼν οὗτος ψευδομοναχὸς ὠνομάζετο Σαββάτιος. Ὁ ἱστορικὸς Παπαρρηγόπουλος (Ἱστ. Ἑλλ. Ἔθνους, τόμ. Γʹ (βʹ) σελ. 208), λέγει ὅτι ὁ Σαββάτιος οὗτος ἦτο Μοναχὸς τῆς Μονῆς Φιλομηλίου.
[16] Ὁ συλλογισμὸς οὗτος τοῦ συγγραφέως καθίσταται πλέον εὔλογος ἂν ληφθῇ ὑπ’ ὄψιν, ὅτι ὁ πατὴρ τοῦ Θεοδότου (βλ. σημ. σελ. 271) Μιχαὴλ ὁ Μελισσηνὸς ὑπῆρξε συγγενὴς τοῦ Κωνσταντίνου Εʹ τοῦ Κοπρωνύμου καὶ δὴ ἀδελφὸς τῆς τρίτης αὐτοῦ συζύγου Εὐδοκίας, ἐξ ἧς ἀπέκτησε τοὺς κακῶς τελευτήσαντας πέντε υἱοὺς αὐτοῦ καὶ ἑπομένως ἠδύνατο δικαιωματικῶς νὰ ἀξιώσῃ τὴν βασιλείαν. Ὁ φιλικὸς ὅμως σύνδεσμος τῶν δύο τούτων ἀνδρῶν ὑπῆρξε τοιοῦτος, ὥστε ἀπεμάκρυνε πᾶσαν τοιαύτην σκέψιν.
[17] Πρόκειται περὶ τοῦ ἀνωτέρω ἀναφερομένου ὡς Θεοδοσίου, Θεοδότου Αʹ τοῦ Μελισσηνοῦ (βλέπε ἐν ταῖς ὑποσημειώσεσι τῆς σελ. 267). Τὸ ὄνομα τοῦ Θεοδότου τίθεται ἐνταῦθα τὸ πρῶτον κατόπιν διορθώσεως πρὸς ἀποκατάστασιν τῆς ἱστορικῆς ἀκριβείας. Ἐν ταῖς προηγηθείσαις ἐκδόσεσι καὶ ἐν τῷ «Θησαυρῷ» γράφεται ἐσφαλμένως Ἰωάννης. Ὁ Ἰωάννης ἐπατριάρχευσε πράγματι ἀλλὰ μετὰ τὸν Θεόδοτον Αʹ καὶ τὸν Ἀντώνιον Αʹ (821-836), τὸν ὁποῖον ἀνεβίβασεν ἐπὶ τοῦ θρόνου ὁ διαδεχθεὶς τὸν Λέοντα Εʹ αὐτοκράτωρ Μιχαὴλ Βʹ ὁ Τραυλὸς (820-829). Τὸν Ἰωάννην προέβαλεν ἐπὶ τοῦ θρόνου ὁ διαδεχθεὶς τὸν Μιχαὴλ Βʹ υἱός του Θεόφιλος (829-842), ἐπατριάρχευσε δὲ ὁ Ἰωάννης ἐν ἔτει 836-842. Εἶναι ἀληθὲς ὅτι καὶ μετὰ τὴν ἔξωσιν τοῦ θείου Νικηφόρου, τὸ ἔτος 815, ὁ Λέων προετίμα τὸν Ἰωάννην, λόγῳ τῆς μορφώσεώς του, προεκρίθη ὅμως ὁ Θεόδοτος, διότι ὁ Ἰωάννης ἦτο εἰσέτι ἀρκετὰ νέος τὴν ἡλικίαν. Εἰς τὸν Ἰωάννην ὁ Μιχαὴλ Βʹ ἐνεπιστεύθη τὴν διαπαιδαγώγησιν τοῦ υἱοῦ του Θεοφίλου.
[18] Περὶ τοῦ Ὁσίου τούτου καὶ Ὁμολογητοῦ Θεοφάνους βλέπε ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν εἰς τὸν Βίον του ἐν τόμῳ Γʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ιβʹ (12ῃ) τοῦ μηνὸς Μαρτίου.
[19] Ἐν τῷ «Θησαυρῷ» τοῦ Δαμασκηνοῦ καὶ ἐν ταῖς προηγηθείσαις ἐκδόσεσι τῶν Συναξαριστῶν δὲν ἀναφέρεται ἐνταῦθα τὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου Μεθοδίου, ἐνῷ ἀντιθέτως ἀναγράφεται τὸ ὄνομα τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, ὅστις ὅμως εἶχεν ἀπέλθει πρὸς Κύριον ἀπὸ τοῦ ἔτους 826, οὗ ἕνεκεν ἐγένετο καὶ ἡ δέουσα διόρθωσις (βλέπε ἐν τῷ Βίῳ αὐτοῦ, ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ιαʹ (11ῃ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου). Τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Μεθοδίου βλέπε ἐν τόμῳ Ϛʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ιδʹ (14ῃ) τοῦ μηνὸς Ἰουνίου.
[20] Τὸ χαριέστατον τοῦτο περιστατικὸν ἀναφέρει ὁ ἐπιφανὴς ἱστορικὸς τοῦ Βυζαντίου Ἰωάννης Ζωναρᾶς.
[21] Βλέπε τὸ κατὰ πλάτος Μαρτύριον τούτων ἐν τόμῳ Γʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ϛʹ (6ῃ) τοῦ μηνὸς Μαρτίου. Ἰδιαιτέρως βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν τῷ Βίῳ τούτῳ, ἐν ᾗ περιγράφονται ἐκτενῶς τὰ κατὰ τὴν μάχην τοῦ Ἀμορίου διαδραματισθέντα.
