Ἀπὸ τῶν πρώτων ἤδη χρόνων τῆς ἐλευθέρας ἀσκήσεως τῶν χριστιανικῶν των καθηκόντων οἱ ἀνανεύσαντες ἐκ τῶν σκληρῶν διωγμῶν Χριστιανοὶ ἔσπευσαν νὰ ἀποδώσουν τὰς ὀφειλομένας τιμὰς εἰς τοὺς ἥρωας τῆς Πίστεως, τοὺς νικητὰς τῶν τυράννων, οἵτινες διὰ τῶν ἀθλητικῶν των καμάτων καὶ τῆς ἐκχύσεως τοῦ τιμίου αὐτῶν αἵματος ὑπὲρ τῆς τοῦ Χριστοῦ Πίστεως κατηξιώθησαν τῆς πρὸς Κύριον παρρησίας καὶ τοῦ χαρίσματος τῆς πρὸς Αὐτὸν ὑπὲρ τῶν πιστῶν πρεσβείας. Οἱ Ἅγιοι Μεγαλομάρτυρες Θεόδωροι τόσον ὁ Τήρων ὅσον καὶ ὁ Στρατηλάτης, εἶναι ἐξ ἐκείνων τοὺς ὁποίους λίαν ἐνωρὶς περιέβαλον οἱ πιστοὶ δι’ ἰδιαιτέρας στοργῆς καὶ σεβασμοῦ. Τὰ ἄπειρα θαύματα καὶ ἡ ταχεῖα προστασία τῶν ἐπικαλουμένων αὐτοὺς ηὔξανε καθημερινῶς τὸν σεβασμὸν καὶ τὴν ἀγάπην αὐτῶν, διὸ καὶ πλεῖστοι Ναοὶ ἐπ’ ὀνόματί των ταχέως ἀνηγέρθησαν. Ἐκ τῶν ἀρχαιοτέρων Ναῶν τῶν Ἁγίων γνωστότεροι εἶναι ὁ τῶν Εὐχαΐτων, ἔνθα κατὰ τὴν παράδοσιν καὶ οἱ τάφοι αὐτῶν καὶ ὁ ἐν τοῖς Σφωρακίου ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἔνθα παλαιόθεν ἐτελεῖτο κατὰ τὴν σήμερον Σύναξις πρὸς ἀνάμνησιν τοῦ διὰ τῶν κολλύβων θαύματος τοῦ Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος. Τὸ θαῦμα αὐτὸ κατεδείκνυε τὸ ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας τῶν πιστῶν ἐνδιαφέρον τοῦ Ἁγίου. Ὅθεν οἱ πιστοὶ δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ἀδιαφορήσουν, διὸ καὶ ἰδιαιτέρως ἐτίμων καὶ τιμῶσι τὴν ἀνάμνησιν τοῦ θαύματος αὐτοῦ.
Ὁ κατὰ τὸ Σάββατον τῆς πρώτης ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν ἑορτασμὸς τῆς μνήμης τοῦ θαύματος δὲν συμπίπτει μὲ τὴν ἡμέραν ἐμφανίσεως τοῦ Μάρτυρος εἰς τὸν Πατριάρχην, διότι αὕτη ἐπραγματοποιήθη κατὰ τὴν πρώτην ἡμέραν τῆς καθαρᾶς ἑβδομάδος, ἤτοι τὴν Καθαρὰν Δευτέραν. Ὁ κατὰ τὸ Σάββατον ἑορτασμὸς ὀφείλεται εἰς ὁρισμὸν τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Ἁγίας Συνόδου, ἥτις διὰ τοῦ ναʹ Κανόνος αὐτῆς διακελεύει· «Ὅτι οὐ δεῖ ἐν Τεσσαρακοστῇ Μαρτύρων γενέθλια ἐπιτελεῖν, ἀλλὰ τῶν Ἁγίων Μαρτύρων μνήμας ποιεῖν ἐν τοῖς Σάββασι καὶ Κυριακαῖς». Τὸ Σάββατον λοιπὸν ἠδύναντο νὰ πανηγυρίσωσιν οἱ πιστοὶ τὴν ἀνάμνησιν τοῦ θαύματος, καθ’ ὃ καὶ ἡ ἐκ τῆς λύσεως τῆς νηστείας τοῦ ἐλαίου παράκλησις γίνεται καὶ ἔντονος ὑπάρχει ἡ ἱκανοποίησις ὅτι τὴν ὅλην ἑβδομάδα, ὄντως καθαράν, διὰ τῆς ἀποχῆς τότε μὲν ἀπὸ τῶν μεμιασμένων ἐκ τοῦ αἵματος τῶν θυσιῶν βρωμάτων διετήρησαν, εἶτα δὲ καὶ ἄχρι τοῦ νῦν τῶν καταλυσίμων τοιούτων. Τοῦτο ἔχων ἐν νῷ καὶ ὁ ἱερὸς μελῳδός, Ἰωάννης ὁ Εὐχαΐτων, ὁ τὸν Κανόνα ποιήσας τῆς σημερινῆς ἑορτῆς ψάλλει· «Σαββατίσωμεν ἄνθρωποι σήμερον· ἐκ τῶν κόπων τῶν χθὲς καταπαύοντες, διὰ τὸν εὐλογήσαντα τὴν παροῦσαν ἡμέραν τῇ καταπαύσει, καὶ τῇ νῦν πανηγύρει τοῦ Μάρτυρος». Οὕτως ὁ κατὰ τὴν ἡμέραν ταύτην πανηγυρισμὸς ἐπεσκίασε τὸν τῆς κυρίας ἡμέρας τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου, μάλιστα δὲ καὶ ἐπεξετάθη ὁ κατὰ τὸ Σάββατον τοῦτο ἑορτασμὸς καὶ ἐπὶ τοῦ ἑτέρου Μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου τοῦ Στρατηλάτου, τὸν ὁποῖον καὶ συνεώρταζον. Εἰς τοῦτο συνετέλεσε τὸ κοινὸν ὄνομα τῶν Ἁγίων, ἡ κοινὴ πατρίς, τὸ σύγχρονον σχεδὸν τοῦ Μαρτυρίου, οἱ κοινοὶ Ναοί, ἔτι δὲ καὶ τὸ γεγονὸς τῆς ἐν τῇ μεγάλῃ Τεσσαρακοστῇ κατὰ τὸ πλεῖστον συμπτώσεως τῆς μνήμης τῶν Ἁγίων καὶ μάλιστα τοῦ Στρατηλάτου.
Ἐὰν ὅμως τὰ κοινὰ ταῦτα τῶν Ἁγίων στοιχεῖα ὡδήγησαν εἰς τὸν συνεορτασμὸν αὐτῶν κατὰ τὴν σήμερον, ἐξώθησαν ὅμως καί τινας ἐκ τῶν νεωτέρων σχολιαστῶν εἰς τὸ νὰ ἀμφισβητήσουν τὴν ὕπαρξιν δύο συνωνύμων Ἁγίων Θεοδώρων. Οὗτοι διετύπωσαν τὴν ἐσφαλμένην ἄποψιν, ὅτι δῆθεν εἷς καὶ μόνος Θεόδωρος ὑπῆρχεν, ἡ δὲ διπλῆ ἐμφάνισις αὐτοῦ ὀφείλεται εἰς δύο διαφοροποιημένα Συναξάρια. Ἡ ἄποψις αὕτη εἶναι ἐσφαλμένη. Ἡ Ἐκκλησία ἀρχῆθεν παρέλαβε καὶ τιμᾷ δύο Ἁγίους Θεοδώρους. Τὰ σχετικὰ τούτων Μαρτύρια εἶναι ἀρχαιότατα. Τὸ ἀρχικὸν Μαρτύριον τοῦ Στρατηλάτου συνέγραψεν ὁ γραμματεὺς αὐτοῦ καὶ αὐτόπτης μάρτυς τῶν μαρτυρίων του Οὔαρος ἢ Αὔγαρος. Τοῦτο ἐξεδόδη τύποις συμπεριληφθὲν εἰς τὰ Analecta Bollandiana [τόμ. 2ος (1883), σελ. 359-367]. Ἐκ τούτου ἀρυσθεὶς συνέγραψε Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου καὶ ὁ Συμεὼν ὁ Μεταφραστής. Τύποις τοῦτο ἐξεδόθη ὑπὸ Hip. Delehaye ἐν τῷ ἔργῳ αὐτοῦ Les légendes grecques des saints militaires (Paris 1909, σελ. 168-182). Ἐγκώμια εἰς τοῦτον ἔγραψαν μεταξὺ ἄλλων Νεκτάριος ὁ Κωνσταντινουπόλεως (Δʹ αἰών), Νικήτας ὁ Παφλαγὼν (Θʹ αἰὼν) καὶ Εὐθύμιος ὁ Ζυγαδινὸς ὁ Πρωτασηκρίτης (τέλη ΙΑʹ καὶ ἀρχαὶ ΙΒʹ αἰῶνος). Τὸ τελευταῖον, μεταφρασθὲν εἰς τὸ ἁπλοῦν ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, καταχωρίζομεν ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ. Τὸ τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου Κωνσταντινουπόλεως ἐγκώμιον εὑρίσκεται μεταφρασμένον εἰς τὸ ἁπλοῦν ἐν τῷ ἐν Καρυαῖς Ἁγίου Ὄρους κελλίῳ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων.
Τὸ ἀρχικὸν Μαρτύριον τοῦ Τήρωνος, συγγραφὲν ὑπ’ ἀγνώστου, εἶναι ἐπίσης ἀρχαιότατον. Τύποις καὶ τοῦτο ἐξεδόθη ὑπὸ Hip. Delehaye ἐν τῷ ἀνωτέρω μνημονευομένῳ ἔργῳ αὐτοῦ (σελ. 127-135). Τὴν γνησιότητα αὐτοῦ, ὡς καὶ τὸ σύγχρονον τῆς συγγραφῆς του κατοχυρώνει ἀναμφισβητήτως Ἐγκώμιον τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης (Δʹ αἰὼν) ἀδελφοῦ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Τοῦτο μετέφρασεν εἰς τὸ ἁπλοῦν ὁ Ἁγιορείτης Μοναχὸς Χριστοφόρος ὁ Προδρομίτης, καταχωρίζομεν δὲ αὐτὸ οὕτω μεταφρασμένον ἐν τῷ ἀνὰ χεῖρας τόμῳ ἐν σελίσι 217-225. Πλὴν τούτων Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου, βάσει τῶν πηγῶν τὰς ὁποίας περισυνέλεξε, συνέγραψε καὶ Συμεὼν ὁ Μεταφραστὴς (Θʹ αἰών). Καὶ τοῦτο τύποις ἐξέδωκεν ὁ ἀνωτέρω μνημονευόμενος Hip. Delehaye ἐν τῷ αὐτῷ ὡς ἄνω ἔργῳ του (σελ. 136-150). Ἕτερον ἐγκώμιον εἰς τὸν Ἅγιον τοῦτον ἔπλεξεν ὁ Κωνσταντινουπόλεως Φιλόθεος (ΙΒʹ αἰὼν) τύποις ἐκδοθὲν ἐν Bibliotheca Hagiographica Graeca (ἔκδ. γʹ Βρυξέλλαι 1957, τόμ. αʹ σελ 1768). Πλὴν τούτων καὶ τὰ ἐπακολουθήσαντα μαρτύρια τῶν συγγενῶν καὶ συστρατιωτῶν τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου Τήρωνος, τῶν Εὐτροπίου, Καλλινίκου καὶ Βασιλίσκου (Μαρτίου γʹ καὶ Μαΐου κβʹ) πιστοποιοῦν τὸ Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου. Ἐν τῷ ἐν Κομάνοις Μαρτυρικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Βασιλίσκου, ἀνεψιοῦ τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος καὶ παρὰ τὸ ἱερὸν αὐτοῦ Λείψανον ἐτελεύτησεν ὁ θεῖος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀπαγόμενος εἰς τὸν τόπον τῆς ἐξορίας του, ἀφοῦ προηγουμένως ἐνεφανίσθη εἰς αὐτὸν ἐν ὁράματι ὁ Ἅγιος Βασιλίσκος καὶ τὸν ἐνεψύχωσεν [βλέπε εἰς τὸν Βίον τοῦ Ἁγίου Βασιλίσκου, τῇ κβʹ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Μαΐου, ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»]. Ἀλλὰ καὶ ἀρκετοὶ ἄλλοι παλαιοὶ συγγραφεῖς συνέγραψαν Μαρτύρια τῶν Ἁγίων Θεοδώρων καὶ ἐγκώμια εἰς αὐτοὺς σῳζόμενα ἐν διαφόροις βιβλιοθήκαις (βλέπε περὶ τούτων καὶ ἐν ταῖς οἰκείαις ἡμερομηνίαις ἐν τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ἐν ταῖς σχετικαῖς ὑποσημειώσεσι). Ἐξ ὅλων τούτων ἀρκούντως καταδεικνύεται ἡ ὕπαρξις δύο συνωνύμων Ἁγίων καὶ οὐχὶ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ εἰς δύο ἐκδόσεις, ὅπως ὑπὸ νεωτέρων τινῶν, ὡς ἀνωτέρω ἔφημεν, ὑπεστηρίχθη. (Βλέπε «Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία» τόμ. 6ος στ. 198-202).
Ἡ τάσις πρὸς συνεορτασμὸν καὶ τῶν δύο Ἁγίων Θεοδώρων κατὰ τὸ πρῶτον τοῦτο Σάββατον τῶν Νηστειῶν παρήγαγεν ἐπιτακτικὴν καὶ τὴν ἀνάγκην καταρτισμοῦ κοινῆς Ἀκολουθίας. Ἡ συνήθως ψαλλομένη κατὰ τὴν σήμερον Ἀκολουθία, ἡ καὶ ἐν τῷ Τριῳδίῳ κατακεχωρισμένη, εἶναι ἀφιερωμένη εἰς μόνον τὸν Τήρωνα καὶ εἰς τὸ ὑπ’ αὐτοῦ τελεσθὲν διὰ τῶν κολλύβων θαῦμα, ὅπερ ἐν τῷ Μαρτυρίῳ αὐτοῦ ἀναφέρεται. Τοὺς ἐν αὐτῇ ψαλλομένους δύο Κανόνας ἐποίησεν ὁ Ὅσιος Ἰωάννης ὁ Μητροπολίτης Εὐχαΐτων (ΙΑʹ αἰών). Ἕτερον Κανόνα ψαλλόμενον τῇ Παρασκευῇ ἑσπέρας ἢ ὑπό τινων νεωτέρων τῷ Σαββάτῳ μετὰ τὴν θείαν Λειτουργίαν, ἐποίησεν ἡ καλλικέλαδος τῆς Ἐκκλησίας σάλπιγξ, ὁ Ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς (Ηʹ αἰών). Πρὸς κάλυψιν τοῦ ὑφισταμένου κενοῦ ἐποιήθησαν καὶ ἐξεδόθησαν εἰς τύπον κοιναὶ Ἀκολουθίαι παρὰ διαφόρων. Ἐν Ἀθήναις ἐξεδόθη ἐν ἔτει 1920 «Ἀκολουθία τῶν Ἁγίων ἐνδόξων Μαρτύρων Θεοδώρων Τήρωνος καὶ Στρατηλάτου, ὑπὸ Γρηγορίου Γ. Ἀλιφέρη Σακελλαρίου, θεολόγου καὶ παιδαγωγοῦ». Ἐν Ἁγίῳ Ὄρει κοινὴ τῶν Ἁγίων Ἀκολουθία ἀπόκειται ἐν τῷ ἐν Καρυαῖς κελλίῳ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων, ἔνθα πανηγυρίζεται ἡ μνήμη αὐτῶν κατὰ τὴν σήμερον. Ἡ Ἀκολουθία αὕτη ἐξεδόθη εἰς ἰδιαίτερον τεῦχος τὸ πρῶτον ἐν Ἀθήναις ἐν ἔτει 1932 «χάριν τοῦ … ἐν τῇ εὐσεβεῖ νήσῳ Πάρῳ Ἡσυχαστηρίου» τῶν Ἁγίων Θεοδώρων. Ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ Ἡσυχαστηρίου ἐπανεξεδόθη εἰς καλλιτεχνικώτατον τεῦχος ἐκ τῶν ἡμετέρων τυπογραφείων ἐν ἔτει 1968 ἐπιμελείᾳ Μάρκου Μοναχοῦ Χανιώτου. Ἐν τῷ ἐν λόγῳ τεύχει περιλαμβάνονται πανηγυρικὴ τῶν Ἁγίων Ἀκολουθία, Παρακλητικὸς Κανὼν εἰς αὐτούς, ποίημα Γερασίμου Ἱερομονάχου τοῦ Ναξίου (†1900), Χαιρετισμοί, ποίημα Γερασίμου Μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου, Ὑμνογράφου, Μαρτύρια καὶ Βίοι τῶν Ἁγίων, τρία ἐγκώμια εἰς τοὺς αὐτούς, Μικρὸν Κεκραγάριον καὶ ἄλλα.
Ἐν τῇ ἀρχαιοτάτῃ περιωνύμῳ Μονῇ τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου ἀποθησαυρίζονται ἐν ἀργυραῖς θῆκαις αἱ δύο σεπταὶ δεξιαὶ παλάμαι τῶν Ἁγίων τούτων ἐνδόξων μεγάλων Μαρτύρων Θεοδώρων Τήρωνος καὶ Στρατηλάτου.