Ὑποσημειώσεις
[1] Ἐν τῷ χειρογράφῳ καὶ τοῖς παλαιοῖς τετυπωμένοις Συναξαρισταῖς ὡς καὶ ἐν τοῖς Μηναίοις, ἐν τῷ σημείῳ τούτῳ γράφονται ταῦτα: «Οὗτος ἔχων πόλεμον, καθὼς μὲν λέγουσί τινες, ἐν τῇ Ρώμῃ κατὰ Μαγνεντίου, καθὼς δὲ ἄλλοι λέγουσιν, ἐν τῷ ποταμῷ τοῦ Δουνάβεως κατὰ τῶν Σκυθῶν», πλὴν ὅμως ἡ ἀκριβεστέρα καὶ ἀληθεστέρα δόξα, ἡ παρὰ τοῖς περισσοτέροις ἐπικρατοῦσα, εἶναι ἡ ἐνταῦθα ἀναφερομένη· ὅτι δηλαδὴ ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος οὐχὶ κατὰ Μαγνεντίου εἶχε τὸν πόλεμον οὐδὲ κατὰ Σκυθῶν, ἀλλὰ κατὰ Μαξεντίου· καὶ οὐχὶ ἐν τῷ ποταμῷ τοῦ Δουνάβεως, ἀλλὰ ἐν τῇ Ἰταλία συνεκροτήθη ὁ πόλεμος, ἐπάνω τῆς Μυλβίας Γεφύρας· ἐπειδὴ ὁ Μαξέντιος μετεχειρίζετο τὴν αὐτοκρατορικὴν ἐξουσίαν ἐν τῇ Ἰταλίᾳ, καὶ ἦτο σκληρότατος διώκτης τῶν Χριστιανῶν, τούτου ἕνεκα ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἠθέλησε νὰ ἐξολοθρεύσῃ αὐτόν. Ὅθεν πρὶν νὰ ἔμβῃ εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰταλίας εὑρίσκετο εἰς διαλογισμούς, ποῖον Θεὸν νὰ ἐπικαλεσθῇ βοηθὸν εἰς τὸν πόλεμον. Διότι ἦτο εἰσέτι εἰδωλολάτρης, πλὴν ἔκλινεν εἰς τὸν Χριστιανισμόν, ἀφ’ ἑνὸς μὲν διότι ὁ Φιρμιλιανὸς Λακτάντιος, σοφώτατος ὤν, καὶ εἰς τῶν φυλάκων τῆς ἐν Ρώμῃ βασιλικῆς Βιβλιοθήκης, ἐκ τῆς ἀναγνώσεως τῶν βιβλίων τῶν Σιβυλλῶν καὶ τῶν ἁπανταχοῦ χρηστηρίων τῶν φανερῶς διαγγελλόντων, ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι Θεός, φωτισθείς, ἐπίστευσεν εἰς τὸν Χριστόν, μάλιστα δὲ καὶ εἰς τὸν Κρίσπον τὸν υἱὸν τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἐγένετο διδάσκαλος τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως· ὁ δὲ Κρίσπος πάλιν ἐφανέρωσε τὰς βίβλους ταύτας εἰς τὸν πατέρα αὐτοῦ Μέγαν Κωνσταντῖνον, καὶ πολὺ ὠφέλησεν αὐτὸν εἰς τὸ νὰ πιστεύσῃ εἰς τὸν Χριστόν, ὡς λέγει τοῦτο Γεννάδιος ὁ Σχολάριος εἴς τινα ἀνέκδοτον διάλεξιν μετὰ στρατιώτου τινός πεμφθέντος παρὰ τοῦ βασιλέως τῶν Ἀγαρηνῶν νὰ ἐρωτήσῃ αὐτόν. Ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ καὶ διότι, κατὰ τὸν Μελέτιον, εἶδεν, ὅτι ὁ πατήρ του ἔζησεν εὐτυχῶς, ἐπειδὴ ἀπεστρέφετο τὴν τῶν Ἑλλήνων εἰδωλολατρίαν.
Εἰς τοιούτους, ὅθεν, διαλογισμοὺς εὑρισκόμενος ὁ Ἰσαπόστολος Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ μάλιστα διότι ὁ μὲν Μαξέντιος εἶχε στράτευμα ἑκατὸν ἐνενήκοντα χιλιάδας, αὐτὸς δὲ εἶχε πολὺ ὀλιγώτερον, μεσημβρίαν τινὰ περιεπάτει μὲ τοὺς ἀρχιστρατήγους του· καὶ ἐν ᾧ ἦτο ὁ οὐρανὸς καθαρός, βλέπει ἐπάνω εἰς αὐτὸν ὁμοῦ μὲ τοὺς σὺν αὐτῷ τὸν τύπον τοῦ Σταυροῦ συντεθειμένον δι’ ἀστέρων, εἰς τὸν ὁποῖον ἦσαν καὶ γράμματα λέγοντα· «Κωνσταντῖνε, ἐν τούτῳ νίκα», ἤτοι ἐν τῇ δυνάμει τοῦ σημείου τούτου θὰ νικήσῃς· οὐχὶ μόνον δὲ τοῦτο ἠκολούθησεν, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν νύκτα ἐκείνην βλέπει ἐν ὁράματι τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν λέγοντα εἰς αὐτὸν νὰ κατασκευάσῃ μίαν σημαίαν παρομοίαν μὲ τὸν τύπον τοῦ φανέντος Σταυροῦ, καὶ νὰ τὴν βαστάζουν ἔμπροσθεν τοῦ στρατεύματος, καὶ οὕτω θὰ κατατροπώσῃ τοὺς ἐχθρούς του. Ὅθεν τοῦτο ποιήσας ἐνίκησε τὸν Μαξέντιον· ὁ δὲ Μαξέντιος νικηθεὶς ἠθέλησε νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς Ρώμην· καὶ ὅταν διέβαινε τὴν Μυλβίαν Γέφυραν τοῦ ποταμοῦ Τιβέρεως, ἔπεσεν αὕτη. Ὅθεν πεσὼν καὶ αὐτὸς ἐπνίγη μὲ τὸν ἵππον του εἰς τὸν ποταμόν, καὶ οὕτως ἔλαβε κακὸν τέλος, ἀφοῦ ἐβασίλευσεν εἰς Ἰταλίαν ἓξ ἔτη. Βλέπε περὶ τούτου τὸν Μελέτιον, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, τόμ. Αʹ, σελ. 298. Ὁμοίως βλέπε καὶ τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου εἰς τὴν καʹ (21ην) Μαΐου, ἔνθα λέγεται ὅτι κατὰ Μαξεντίου ἐποίησε τὸν πόλεμον, καὶ οὐχὶ κατὰ Μαγνεντίου, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω. Σαφέστερον περὶ τοῦ ἐν λόγῳ θέματος γράφομεν ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου τούτου καὶ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[2] Ὄχι μόνον ὁ Συναξαριστὴς Μαυρίκιος, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι ἀξιόλογοι ἱστορικοὶ βεβαιοῦσιν, ὅτι λατινικὰ ἦσαν ἐκεῖνα τὰ γράμματα, ὁ δὲ Λέων ὁ Σοφὸς λέγει ὅτι ἦσαν ἑλληνικά διότι ἤξευρεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος καὶ ἑλληνικά, ὡς λέγει ὁ Γάζης Παΐσιος· παρὰ δὲ τῷ Δοσιθέῳ οὕτω γράφεται· «Κωνσταντῖνε, ἐν Τούτῳ Νίκα» (Δωδεκάβιβλος, σελ. 703).
[3] Περὶ τοῦ Βαπτίσματος τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου πραγματευόμεθα σαφέστερον καὶ ἀκριβέστερον ἐν ταῖς νεωτέραις ἐκδόσεσιν τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» καὶ συγκεκριμένως, ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἑορταζομένου κατὰ τὴν καʹ (21ην) Μαΐου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ἁγίου Σιλβέστρου τοῦ ἑορταζομένου κατὰ τὴν βʹ (2αν) Ἰανουαρίου.
[4] Σημείωσαι ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη ἔφερε καὶ τοὺς Τιμίους Ἥλους, δι’ ὧν προσήλωσαν οἱ Ἰουδαῖοι τὸ Σῶμα τοῦ Σωτῆρος, εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, δῶρον ἀξιοτίμητον εἰς τὸν υἱὸν αὐτῆς, ἐξ ὧν τὸν μὲν ἕνα ἔβαλεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος εἰς τὸν χαλινὸν τοῦ ἵππου του, κατὰ τὸ λόγιον τοῦ Προφήτου Ζαχαρίου τὸ λέγον· «Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔσται τὸ ἐπὶ τὸν χαλινὸν τοῦ ἵππου Ἅγιον τῷ Κυρίῳ Παντοκράτορι» (Ζαχ. ιδʹ 20)· τὸν δεύτερον ἐβάσταξεν εἰς τὸ πολεμικὸν ἔνδυμα τῆς κεφαλῆς του, ἤτοι εἰς τὴν περικεφαλαίαν του· καὶ τὸν τρίτον, λέγει ὁ θεῖος Ἀμβρόσιος, ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη διαπερῶσα τὸ Ἀδριατικὸν Πέλαγος καὶ κινδυνεύσασα ἀπὸ τρικυμίαν, ἔρριψε μέσα εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἔγινε γαλήνη· ἀπίστευτον ὅμως κρίνει τοῦτο ὁ Ἱεροσολύμων Δοσίθεος, καθότι δὲν ἐπῆγεν εἰς τὸ Ἀδριατικὸν Πέλαγος ἡ Ἁγία Ἑλένη μετὰ τὴν μετάβασιν αὐτῆς εἰς Ἱεροσόλυμα· ὁ δὲ Σωκράτης λέγει, ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος ἔκρυψε τὸ Τίμιον Ξύλον καὶ τοὺς Ἥλους ἐπὶ τοῦ πορφυροῦ μεγάλου Κίονος εἰς τὸν ἀνδριάντα τοῦ Κωνσταντίνου, πρὸς φυλακὴν τῆς πόλεως. Τρεῖς δὲ φαίνονται ὅτι ἦσαν οἱ Ἧλοι, δύο μὲν οἱ προσηλώσαντες τὰς χεῖρας τοῦ Σωτῆρος, εἰς δὲ ὁ προσηλώσας αὐτοῦ τοὺς δύο πόδας, ὁμοῦ τεθειμένους τὸν ἕνα ἐπὶ τοῦ ἄλλου (βλ. Δωδεκάβιβλον σελ. 102), ἂν καὶ ὁ Γάζης Παΐσιος λέγει ὅτι ἡ κοινὴ παράδοσις λέγει, ὅτι ἦσαν τέσσαρες οἱ Ἧλοι, δύο οἱ προσηλώσαντες τὰς χεῖρας, καὶ δύο οἱ τοὺς πόδας προσηλώσαντες τοῦ Κυρίου.
[5] Σημείωσαι ὅτι οἱ δύο σταυροὶ τῶν λῃστῶν ἐφέρθησαν εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ ἐτέθησαν κάτωθι τοῦ ἐν τῷ Φόρῳ πορφυροῦ Κίονος, καὶ τὸ βικίον τοῦ μύρου, διὰ τοῦ ὁποίου ἤλειψαν τὸν Κύριον· εἰς δὲ τὸν Κίονα τοῦ Κωνσταντίνου ἦσαν οἱ Ἧλοι τοῦ Σταυροῦ, ὡς εἴπομεν, καὶ τὸ στόμιον τοῦ φρέατος, εἰς τὸ ὁποῖον ἐκάθισεν ὁ Χριστός εἰς δὲ τὸ ἕδρασμα τοῦ πορφυροῦ Κίονος ἔβαλεν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος διὰ τῶν ἰδίων του χειρῶν τοὺς δώδεκα κοφίνους καὶ τὰς ἑπτὰ σπυρίδας, εἰς ἃς ἐτέθησαν τὰ περισσεύματα τῆς ἀρτοκλασίας τοῦ Κυρίου· ὁμοίως καὶ τὸν πέλεκυν τοῦ Νῶε, διὰ τοῦ ὁποίου κατεσκεύασε τὴν Κιβωτὸν (βλ. Δωδεκάβιβλον σελ. 1152). Ὁ δὲ σοφὸς Εὐθύμιος ὁ Ζυγαβηνὸς ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου λέγει, ὅτι ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ ἐγνωρίσθη καὶ ἀπὸ τὸν τίτλον (ἤτοι αἰτίαν) ὅπου εἶχεν ἐπάνω, ὅστις, ἐπειδὴ ἦτο ἀπὸ σανίδιον, ἐφυλάχθη ἀδιάφθορος· οἱ δὲ ἄλλοι σταυροὶ τῶν λῃστῶν τίτλον δὲν εἶχον οὔτε ἐπιγραφήν.
[6] Σημείωσαι δὲ ὅτι ἡ Ἁγία Ἑλένη εὑροῦσα τὸ Τίμιον Ξύλον, μέρος μὲν αὐτοῦ ἀφῆκεν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, παραδοῦσα ἐν ἀργυρῷ κιβωτίῳ εἰς τὸν Πατριάρχην Μακάριον, ὡς λέγει ὁ θεῖος Ἀμβρόσιος, μέρος δὲ αὐτοῦ ἀνεκόμισεν εἰς τὸν υἱόν της Κωνσταντῖνον, τὸ ὁποῖον εἰσήγαγεν εἰς Κωνσταντινούπολιν διὰ τῆς πύλης Ὑψωμαθείου· τὰ δὲ ἐν τῷ Τιμίῳ ξύλῳ εὑρεθέντα βάλσαμα, κρίνα, ρόδα, κόστους, βασιλικοὺς καὶ ἄλλα εὐώδη ἐφύτευσεν εἰς γάστρας, ἵνα σῴζωνται· ἀνήγειρε δὲ Μοναστήριον καὶ ὠνόμασεν αὐτὸ Γαστρίαν (ἴσως διὰ τὰς ἀνωτέρω γάστρας), ὅπου καὶ κατῴκησε. Σημείωσαι καὶ τοῦτο, ὅτι τὸ Τίμιον Ξύλον, ὄχι μόνον ἐφυλάχθη ἄσηπτον ἐν τῇ γῇ τριακόσια τριάκοντα ἔτη, ἀλλὰ καὶ ἀνέστησε μίαν γραῖαν γυναῖκα ἡμιθανῆ κατὰ τὸν Σωζόμενον, καὶ τέλειον νεκρὸν κατὰ τὸν Νικηφόρον· ἀλλὰ καὶ διαμερισθὲν εἰς ὅλα τὰ μέρη τοῦ κόσμου, ἀνελάττωτον ἔμενεν, ὡς ὁ θεῖος Κύριλλος ἐν Κατηχήσει τετάρτῃ λέγει· «Διὰ τοῦ Σταυρικοῦ ξύλου τῆς γῆς ἅπας ὁ κόσμος, εἰς τμήματα μερισθέντος, διαπεπλήρωται».
Διηγεῖται δὲ καὶ ὁ Παυλῖνος εἰς τὴν ἑνδεκάτην αὐτοῦ ἐπιστολήν, ὅτι ὁ Σταυρὸς ἐξ ἐκείνου τοῦ καιροῦ τῆς εὑρέσεως αὐτοῦ μεταδίδοται εἰς κοινὴν ὠφέλειαν, καὶ δὲν ὑφίσταται μείωσιν, ἀλλὰ μένει ἀνελλιπὴς καὶ ἀκέραιος· καὶ μεριζόμενος κατέχεται, καὶ πάλιν ὅλος προσκυνεῖται. Τοῦτο δὲ διότι ἦτο τάξις, ὅταν οἱ προσκυνηταὶ ἐπήγαιναν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, ἐλάμβανον μέρος ἀπὸ τὸ Τίμιον Ξύλον καὶ ἔφερον μεθ’ ἑαυτῶν, εἰς μαρτυρίαν καὶ ἀπόδειξιν τῆς ἐκεῖ μεταβάσεώς των. Ὅθεν ἐκεῖ ὅπου ἐκόπτετο καὶ μετεδίδετο ὑπὸ τοῦ Ἀρχιερέως, ἐκεῖ καὶ ἐπληθύνετο, ὅπως καὶ οἱ πέντε ἄρτοι ἐπληθύνοντο διὰ τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων. Τοῦτο φαίνεται βεβαιῶν καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος, λέγων· «Αὐτὸ δὲ τὸ Ξύλον ἐκεῖνο, ἔνθα τὸ Ἅγιον ἐτάθη Σῶμα καὶ ἀνεσκολοπίσθη, πῶς ἐστι περιμάχητον ἅπασι; καὶ μικρόν τινα κόκκον λαμβάνοντες ἐξ ἐκείνου πολλοί, καὶ χρυσῷ κατακλείοντες, καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες τῶν τραχήλων ἐξαρτῶσι τῶν ἑαυτῶν καλλωπιζόμενοι; Καίτοι καταδίκης τὸ Ξύλον ἦν, καίτοι τιμωρίας» (Λόγος «Ὅτι Θεὸς ὁ Χριστός», ἐν τόμῳ Ϛ′). Διὰ τοῦτο ὡς φαίνεται εὑρίσκονται εἰς τὸν κόσμον καὶ τόσα πολλὰ μέρη Τιμίου Ξύλου.
Τὸ δὲ μέγεθος τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἦτο εἰς μὲν τὸ μῆκος ποδῶν δεκαπέντε, ἤτοι μέτρα 4,50 περίπου, εἰς δὲ τὸ πλάτος, ἤτοι εἰς τὸ πλάγιον ξύλον, ποδῶν ὀκτὼ (μέτρα 2,40 περίπου), καθὼς εἶναι παλαιὰ παράδοσις. Ὁ δὲ Χρυσόστομος λέγει, ὅτι τὸ πάχος καὶ τοῦ ὀρθοῦ καὶ τοῦ πλαγίου Ξύλου τοῦ Σταυροῦ ἦτο μία σπιθαμή· «Ἐννόησον καὶ τοῦ Σταυροῦ τὸν τόπον ἄρα μιᾶς σπιθαμῆς εἶχε περίμετρον ὁ τύπος τοῦ Ξύλου; εἶχε ποδὸς μέτρον ἡ πῆξις τοῦ Σταυροῦ;» (Λόγος εἰς τὸ «Πῶς οἶδε γράμματα μὴ μεμαθηκὼς», ἐν τόμῳ Εʹ). Ἡ αἰτία δέ, διὰ τὴν ὁποίαν ὁμοῦ μὲ τὸν Σταυρὸν ἑνοῦται καὶ βασιλικός, ὅταν γίνεται ὁ Ἁγιασμός, εἶναι αὕτη· ἱστορεῖ ὁ Μοναχὸς Ἀλέξανδρος, ὅτι βασιλικὸς ἀνεβλάστανε πάντοτε ἐπὶ τοῦ τόπου τοῦ Ἁγίου Γολγοθᾶ, κάτωθι τοῦ ὁποίου ἦτο κεχωσμένος ὁ Τίμιος Σταυρός. Ἀνέσπων δὲ τὸν βασιλικὸν οἱ Ἕλληνες, οἵτινες εἶχον ἐκεῖ ἐπάνω ναὸν καὶ ἄγαλμα τῆς Ἀφροδίτης· πλὴν αὐτὸς πάλιν ἀνεβλάστανεν. Ὅθεν εἰς μνήμην τοῦ θαύματος μὲ βασιλικὸν μόνον ποιοῦμεν τὸν διὰ Σταυροῦ μικρὸν καὶ μέγαν Ἁγιασμὸν (βλέπε Δωδεκάβιβλον σελ. 25 καὶ 177, καὶ ἐν τόμῳ Γʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» εἰς τὴν ἕκτην Μαρτίου καθ’ ἣν ἑορτάζεται ἰδιαιτέρως ἡ εὕρεσις τοῦ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ καὶ τῶν Τιμίων Ἥλων).
Ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης προσθέτει ἐνταῦθα καὶ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα σημειοῖ ὁ Γάζης Παΐσιος εἰς τὰ προβλήματα, τὰ ὁποῖα λύει τοῦ Ἀλεξίου Μιχαήλοβιτζ βασιλέως Μοσχοβίας ἐν ἔτει ͵αχμεʹ (1645), ὡς ἀξιόλογα, ἅτινα σῴζονται ἐν χειρογράφοις· ἤτοι ὅτι τὸ σχῆμα τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἦτο ὅμοιον ὡς τὸ στοιχεῖον Ταῦ. Ὅθεν τὸ ρητὸν ἐκεῖνο τοῦ Ἱεζεκιὴλ τὸ λέγον· «Δίελθε μέσην Ἱερουσαλήμ, καὶ δὸς σημεῖον ἐπὶ τὰ μέτωπα τῶν ἀνδρῶν τῶν καταστεναζόντων» καὶ τὰ λοιπὰ (Ἰεζεκ. θʹ 4)· μετέφρασαν ὁ Ἀκύλας καὶ ὁ Θεοδοτίων οὕτω· «Δὸς τὸ Ταῦ ἐπὶ τὰ μέτωπα». Συμμαρτυρεῖ δὲ μετὰ τούτων καὶ ὁ Ὠριγένης, καὶ ὁ θεοφόρος Μάξιμος. Ὅθεν καὶ ὁ ἄθεος Λουκιανὸς εἰς τὸν ἐπιγραφόμενον διάλογόν του «Δίκη φωνηέντων» ἀποφασίζει νὰ μὴ ἔχῃ ἄλλην καταδίκην τὸ Ταῦ, ἢ τὴν σημείωσίν του, ἤτοι τὸν Σταυρόν· δὲν εἶναι δέ, λέγει, διὰ τοῦτο τριμερὴς μόνον ὁ Σταυρός, ὡς τὸ Τ, ἀλλὰ καὶ τετραμερής· καθότι ὁ τίτλος, ὁ τεθεὶς ὑπὸ τοῦ Πιλάτου ἐπάνω εἰς τὸν Σταυρόν, τὸν σχῆμα ἔχοντα τοῦ Τ, ἐσχημάτισε τὸν Σταυρὸν τετραμερῆ· ἐν σανίδι δὲ ὁ τίτλος καὶ ἡ ἐπιγραφὴ ἐχαράχθη ὡς ἑρμηνεύει Εὐθύμιος ὁ Ζυγαβηνὸς εἰς τὴν ἑρμηνείαν τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου καὶ οὐχὶ ἐν χάρτῃ, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω.
Κατ’ ἄλλον δὲ τρόπον λέγεται τριμερὴς διὰ τὴν ἐκ παραδόσεως ἱστορίαν τοῦ Λώτ· ὅθεν καὶ ὁ Δαμασκηνὸς ψάλλει ἔν τινι Τροπαρίῳ· «Ἐν τῇ Κυπαρίσσῳ ὡς ηὐδόκησας, καὶ τῇ Πεύκῃ, καὶ τῇ Κέδρῳ, σαρκὶ συνανυψούμενος» ἀκολουθῶν τὸν Ἡσαΐαν λέγοντα· «Ἐν κυπαρίσσῳ καὶ πεύκῃ καὶ κέδρῳ ἅμα, δοξάσαι τὸν τόπον τὸν Ἅγιόν μου» (Ἡσαΐας ξʹ 13)· εἶχε δέ, λέγει, καὶ ὑποπόδιον ὁ Σταυρός, ἐπάνω εἰς τὸ ὁποῖον ἐτέθησαν οἱ πόδες τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, ἵνα καρφωθῶσιν εἰς αὐτὸ δυνατώτερον, ὡς γράφουσιν ὁ θεῖος Εἰρηναῖος καὶ ὁ Ἰουστῖνος καὶ οὕτω ἐπληρώθη τὸ Δαβιτικόν· «Ὑψοῦτε Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν, καὶ προσκυνεῖτε τῷ ὑποποδίῳ τῶν ποδῶν αὐτοῦ, ὅτι Ἅγιός ἐστι» (Ψαλμ. ϟηʹ 5).
[7] Βλέπε εἰς τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου Ἀναστασίου τοῦ Πέρσου τῇ κβʹ (22ᾳ) τοῦ μηνὸς Ἰανουαρίου ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», καὶ εἰς τὴν ὑποσημείωσιν τῶν Προεορτίων τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τῇ λαʹ (31ῃ) τοῦ μηνὸς Ἰουλίου ἐν τόμῳ Ζʹ.
