Ὑποσημειώσεις
[1] «Εἶπεν οὗν Θωμᾶς ὁ λεγόμενος Δίδυμος τοῖς συμμαθηταῖς· ἄγωμεν καὶ ἡμεῖς ἵνα ἀποθάνωμεν μετ’ αὐτοῦ» (Ἰωάν. ιαʹ 16).
[2] Ἡ Παρθία, ἡ Περσία καὶ ἡ Μηδία ἦσαν ἀρχαῖαι χῶραι τῆς Ἀσίας κείμεναι πρὸς ἀνατολὰς τῆς σημερινῆς Τουρκίας καὶ τοῦ Ἰράκ, κατελάμβανον δὲ τὴν περιοχὴν τὴν ὁποίαν κατέχει νῦν τὸ Ἰρὰν (Περσία). Ἐξετείνοντο δηλαδὴ μεταξὺ Καυκάσου, Κασπίας θαλάσσης καὶ Σοβιετικῆς Ἑνώσεως πρὸς Βορρᾶν, Ἀφγανιστὰν καὶ Πακιστὰν (τμήματος ἄλλοτε τῶν Ἰνδιῶν) πρὸς Ἀνατολάς, Περσικοῦ Κόλπου πρὸς Νότον, καὶ Ἰρὰκ καὶ Τουρκίας πρὸς Δυσμάς. Ἡ Παρθία κατεῖχε τὸ νοτιοανατολικῶς τῆς Κασπίας τμῆμα, ἀντιστοιχεῖ δὲ πρὸς τὴν σημερινὴν μεγάλην περσικὴν ἐπαρχίαν Χορασὰν (μεταξὺ Κασπίας, Σοβιετικῆς Ἑνώσεως καὶ Ἀφγανιστάν). Ἡ Μηδία κατεῖχε τὸ μεταξὺ Ἰράκ, Τουρκίας καὶ Κασπίας τμῆμα ἀντιστοιχοῦν περίπου πρὸς τὰς σημερινὰς περσικὰς ἐπαρχίας τοῦ Ἀζερμπαϊτζὰν καὶ τοῦ Ἰρὰκ Ἀτζεμί. Ἡ Περσία κατέχει τὸ δυτικὸν καὶ μεγαλύτερον ἥμισυ τοῦ μεγάλου Ἰρανικοῦ ὀροπεδίου (τοῦτο ἀνέρχεται εἰς ὕψος 1.350-2.700 μέτρων, καλύπτει δὲ ἐν τῷ συνόλῳ του τεραστίαν ἔκτασιν 2.500.000 τετραγωνικῶν χιλιομέτρων) καὶ συνορεύει πρὸς Νότον με τὸν Περσικὸν Κόλπον καὶ τὴν Ἀραβικὴν θάλασσαν (Κόλπος τοῦ Ὀμάν). Ἡ Περσία εἶναι γνωστὴ εἰς τοὺς Ἕλληνας ἀπὸ τοὺς Ἑλληνοπερσικοὺς πολέμους τῆς ἀρχαιότητος.
[3] Ἰνδίαι, ἡ γνωστὴ μεγάλη μυθικὴ χώρα τῆς Νοτίου Ἀσίας, ἐκτεινομένη ἐπὶ ἐκτάσεως 4.100.000 τετραγωνικῶν χιλιομέτρων περίπου (συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ Πακιστάν, τὸ ὁποῖον ἀπὸ τοῦ ἔτους 1947 ἀπετέλεσεν ἴδιον Κράτος). Διὰ τοῦ ὀνόματος τούτου εἶναι γνωστὴ μεγάλη ἀσιατικὴ χερσόνησος, ἡ ὁποία ἔχει σχῆμα τριγώνου μὲ βάσιν τὴν ὀροσειρὰν τῶν Ἰμαλαΐων καὶ κορυφὴν ἀπολήγουσαν ἐν τῷ Ἰνδικῷ Ὠκεανῷ. Συνορεύει πρὸς Βορρᾶν μετὰ τοῦ Ἀφγανιστάν, τῆς Ἀσιατικῆς Ρωσίας, τοῦ Θιβὲτ καὶ τῆς Κίνας, πρὸς Ἀνατολὰς μετὰ τῆς Βιρμανίας καὶ τοῦ Βεγγαλικοῦ Κόλπου, πρὸς Δυσμὰς μετὰ τοῦ Ἀφγανιστὰν τῆς Περσίας καὶ τῆς Ἀραβικῆς θαλάσσης καὶ πρὸς Νότον μετὰ τοῦ Ἰνδικοῦ Ὠκεανοῦ. Νῦν μεταξὺ Ἰνδιῶν καὶ Περσίας παρεμβάλλεται τὸ Δυτικὸν Πακιστάν, καθὼς καὶ μεταξὺ Ἰνδιῶν καὶ Βιρμανίας τὸ Ἀνατολικὸν Πακιστάν.
[4] Βασιλέα ὀνομάζουσι τοῦτον ὅ τε χειρόγραφος καὶ ὁ τετυπωμένος Συναξαριστὴς Μαξίμου τοῦ Μαργουνίου. Ὁ δὲ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης λέγει τὰ ἑξῆς· «Ἐπειδὴ κατωτέρω λέγεται, ὅτι ὁ Ἀπόστολος ἐπῆγεν εἰς Γουνδιαφόρον τὸν τῶν Ἰνδῶν βασιλέα, διὰ τοῦτο ἕπεται ὅτι ὁ τῆς ἐν Ἰνδίᾳ Ἀνδραπόλεως κρατῶν δὲν ἦτο βασιλεύς, ἀλλὰ μόνον ἐξουσιαστής, ἢ τοπάρχης, ἢ ἡγεμών, ἢ ἄλλο τι τοιοῦτο». Συνεπεία τούτου ὁ Ὅσιος Νικόδημος διώρθωσε τὸ βασιλεὺς εἰς ἐξουσιαστής. Προσθέτομεν ὅμως καὶ ἡμεῖς ὅτι δὲν ἀποκλείεται ὁ ἑξουσιαστὴς αὐτὸς νὰ ἔφερε τίτλον βασιλέως, δεδομένου ὅτι κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην αἱ Ἰνδίαι δὲν ἀπετέλουν ἑνιαῖον διοικητικῶς Κράτος, ἀλλ’ ἀπηρτίζοντο ἐκ πλήθους αὐτοδιοικήτων Κρατῶν-Βασιλείων.
[5] Εἰς μὲν τὸν τετυπωμένον Συναξαριστὴν Μαξίμου τοῦ Μαργουνίου ἡ περίοδος αὕτη γράφεται ἀσαφῶς, διότι δὲν διασαφεῖ, ποῖος ἐφαίνετο ἀοράτως εἰς τοὺς νεονύμφους καὶ τοὺς ἐστήριζεν, ὁ Θωμᾶς ἢ ὁ Κύριος· εἰς δὲ τὸν χειρόγραφον Συναξαριστὴν γράφεται, ὅτι ὁ Θωμᾶς ἦτο ὁ ἀοράτως φαινόμενος καὶ στηρίζων αὐτούς. Ἐπειδὴ ὅμως ἀνωτέρω γράφεται ὅτι ἐνεφανίσθη εἰς αὐτοὺς ὁ Κύριος καὶ τοὺς ἐδίδαξεν, ἀμέσως δὲ κατωτέρω γράφεται ὅτι οἱ νεόνυμφοι ἐπῆγαν κατόπιν καὶ εὗρον τὸν Θωμᾶν καὶ ὑπ’ αὐτοῦ ἐβαπτίσθησαν, διὰ τοῦτο μετέφρασεν ἐδῶ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὅτι ὁ ἀοράτως φαινόμενος ἦτο ὁ Δεσπότης Χριστός, ὁ καὶ πρότερον φανεὶς εἰς αὐτοὺς καὶ ὑποσχεθεὶς τὰς ἀνωτέρω ὑποσχέσεις, διότι οὕτω εἶναι προσφυέστερον νὰ νοηθῇ ὡς πρὸς τὸ ὕφος καὶ τὴν ἀκολουθίαν τοῦ νοήματος. Πλὴν ὅμως καὶ ὁ Θωμᾶς ἦτο ἀοράτως εἰς τὸ μέσον αὐτῶν, ἀλλὰ δὲν τὸν ἔβλεπον.
[6] Ἐπειδή τινες ἀμφισβητοῦσι τελείως τὴν εἰς Ἰνδίας μετάβασιν τοῦ Ἁγίου τούτου ἐνδόξου Ἀποστόλου Θωμᾶ, ἐπικαλούμενοι τὸ γὲγονὸς ὅτι τὰ περὶ τῆς ἐν Ἰνδίαις δράσεως αὐτοῦ περιγράφονται εἰς τὸ ἀπόκρυφον βιβλίον «Αἱ Πράξεις τοῦ Ἀποστόλου Θωμᾶ» συγγραφέντος ὑπὸ Αἱρετικῶν ἐπὶ σκοπῷ συκοφαντήσεως τοῦ νομίμου γάμου, σημειοῦμεν ὅτι τὸ γεγονὸς τῆς νοθείας δὲν δύναται νὰ ἀπαλείψῃ καὶ τὸ πραγματικὸν γεγονὸς τῆς εἰς Ἰνδίας μεταβάσεως τοῦ Ἀποστόλου τούτου καὶ τὸ ἐκεῖ κήρυγμα αὐτοῦ. Σῴζεται δὲ ἐκεῖ, ὡς λέγεται, καὶ ὁ τάφος αὐτοῦ περὶ οὗ βλέπε ἐν τῇ ὑποσημειώσει τῆς σελ. 171. Ὁ δὲ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης εἰς τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου τούτου Ἀποστόλου σημειοῖ ὅτι ὄχι μόνον εἰς τὰς Ἰνδίας ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν Κίναν μετέβη καὶ ἐκήρυξεν ὁ τοῦ Χριστοῦ Ἀπόστολος, λέγων ἐπὶ λέξει τὰ ἑξῆς· «Ὁ Ἀπόστολος οὗτος Θωμᾶς ὄχι μόνον ἐπῆγεν ἕως τὰς Ἰνδίας, καθὼς γράφεται ἐν τῶ Συναξαρίῳ τούτῳ, ἀλλ’ ἐπροχώρησε καὶ ὡς εἰς τὴν Κίναν ἢ Σίναν τὴν ἀνατολικωτάτην. Ὅθεν καὶ ἀναγινώσκομεν εἰς τὴν Γεωγραφίαν τοῦ Φατζέα, ὅτι ἐν τῷ πολυθρυλήτῳ πύργῳ τῆς Κίνας καὶ πολυτιμήτῳ ὁμοῦ (καθότι εἶναι ὅλος ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω οἰκοδομημένος ἐκ σινικοῦ κεράμου· φαρφουρένια τοῦβλα) ἐν τούτῳ, λέγω, τῷ πύργῳ γεγραμμένα εἰσὶ τὰ λόγια ταῦτα· «Διὰ τοῦ θείου Θωμᾶ ἡ οὐράνιος πίστις ἐξαπέπτη, καὶ εἰς Σινῶν (πόλιν δηλαδὴ ἢ ἐπαρχίαν) παρεγένετο». Ταῦτα περὶ τοῦ Ἁγίου Θωμᾶ ὑποσημειοῖ ὁ Ὅσιος Νικόδημος, δὲν θεωροῦμεν δὲ ἄσκοπον νὰ ἐπαναλάβωμεν καὶ αὖθις, ὅτι αἱ ἐνταῦθα εἰς τὸ ἁπλοῦν περιγραφομέναι πράξεις τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Θωμᾶ ἀναγράφονται ἔκπαλαι Ἑλληνιστὶ καὶ ἐν τοῖς Συναξαρίοις τῶν Μηναίων (βλέπε καὶ ἐν τοῖς Μηναίοις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας).
[7] Κορομαντὲλ ὀνομάζεται καὶ σήμερον ἡ πρὸς Βορρᾶν τοῦ πορθμοῦ τοῦ Πάλκ νοτιοανατολικὴ ἀκτὴ τῆς Ἰνδικῆς χερσονήσου. Ἐπ’ αὐτῆς καὶ παρὰ τὴν Μαντρὰς ὑπάρχει καὶ νῦν ἡ Μαλιαποὺρ ἥτις καὶ Ἅγιος Θωμᾶς καλεῖται, εἰς τὸν ὁποῖον εὑρίσκεται καὶ ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Θωμᾶ.
[8] Τὸ ἱερὸν λείψανον τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Θωμᾶ ἐκομίσθη ἀρχικῶς εἰς Ἔδεσσαν τῆς Συρίας, ἐκεῖθεν δὲ ἀνακομισθὲν ἐπὶ Κωνσταντίου υἱοῦ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἐν ἔτει 357, ἐναπετέθη ἐν τῷ ὑπὸ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἀναγερθέντι Ναῷ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ὁμοῦ μετὰ τῶν ἱερῶν λειψάνων τῶν Ἁγίων Ἀνδρέου καὶ Λουκᾶ τῶν Ἀποστόλων, Ἐλισσαίου τοῦ Προφήτου καὶ Λαζάρου Μάρτυρος τῶν ὁποίων τὴν κατάθεσιν ἑορτάζομεν κατὰ τὴν κʹ (20ὴν) Ἰουνίου. Μετὰ τὴν ἐν ἔτει 1204 τῆς ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑπὸ τῶν Λατίνων τὰ ἱερὰ ταῦτα λείψανα συληθέντα ὑπ’ αὐτῶν μετεφέρθησαν εἰς τὴν Ρώμην.
[9] Μετὰ πάροδον πολλῶν ἐτῶν, ἐπὶ Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου, κατ’ οἰκονομίαν πάλιν τοῦ Κυρίου ἐφέρθη εἰς Ἰνδίας αἰχμάλωτος, νέος ὤν, ὁ Φρουμέντιος, ὅστις ἀνεδείχθη νέος Ἰσαπόστολος χειροτονηθεὶς εἶτα Ἀρχιεπίσκοπος Ἰνδιῶν ὑπὸ τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου, περὶ οὗ βλέπε εἰς τὴν λʹ (30ὴν) Νοεμβρίου ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», ὅτε οὗτος ἑορτάζεται.
[10] Ὁ Ἅγιος Ἰωάσαφ ἑορτάζεται κατὰ τὴν κϛʹ (26ην) Αὐγούστου. Βλέπε τὸν θαυμάσιον καὶ ὑπέροχον Βίον αὐτοῦ ἐν τόμῳ Ηʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
