ΡΩΜΑΝΟΣ ὁ ἐν Ἁγίοις Πατὴρ ἡμῶν κατήγετο ἐκ Συρίας, πατρίδα ἔχων τὴν πόλιν Ἔμεσαν [1], ἡ ὁποία τώρα λέγεται τουρκιστὶ Ἔμς. Ἐχρημάτισε δὲ καὶ Διάκονος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βυρητοῦ. Ἐκεῖθεν ἀνέβη εἰς Κωνσταντινούπολιν κατὰ τοὺς χρόνους Ἀναστασίου Α’ τοῦ βασιλέως ἐν ἔτει υϟϛ’ (496) καὶ διέτριβεν εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς ἐπιλεγομένης Κύρου [2] μετὰ πάσης εὐλαβείας καὶ σεμνότητος νυχθημερὸν προσευχόμενος.

Οὗτος λοιπὸν ποιῶν πολλάκις ἀγρυπνίαν εἰς τὸν Ναὸν τῆς Θεοτόκου τῆς ἐπιλεγομένης τῶν Βλαχερνῶν, πάλιν ἐπέστρεφεν εἰς τὸν Ναὸν τῆς αὐτῆς Θεοτόκου τὸν ἐν τοῖς Κύρου. Ὅθεν καὶ ἐκεῖ, εἰς τὸν ἐν τοῖς Κύρου δηλαδὴ Ναόν, διατρίβων ὁ Ὅσιος, ἔλαβε τὸ χάρισμα τοῦ νὰ συντάξῃ καὶ νὰ μελουργήσῃ τὰ τοῦ χρόνου ὅλου Κοντάκια· ἐφάνη δηλαδὴ εἰς αὐτὸν κατ’ ὄναρ ἡ Κυρία Θεοτόκος καὶ δοῦσα εἰς αὐτὸν ἕνα τόμον χάρτου, προσέταξεν αὐτὸν νὰ τὸν φάγῃ. Ἀνοίξας δὲ τὸ στόμα αὐτοῦ ὁ Ὅσιος τοῦ ἐφάνη ὅτι κατέπινεν αὐτόν. Καὶ λοιπὸν ἔξυπνος γενόμενος, ἀνέβη ἐπάνω εἰς τὸν ἄμβωνα καὶ ἤρχισε νὰ ψάλλῃ τό: «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει», διότι ἔτυχε τότε νὰ εἶναι ἡ ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων. Ποιήσας λοιπὸν καὶ εἰς τὰς λοιπὰς ἑορτὰς Δεσποτικάς, Θεομητορικὰς καὶ Ἁγίων, Κοντάκια ὑπὲρ τὰ χίλια καὶ εὐλαβῶς καὶ ὁσίως διανύσας τὴν ζωήν του, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

[1] Ἡ Ἔμεσα ἦτο πόλις περίφημος τῆς ἀρχαίας Κοίλης Συρίας ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ Ὀρόντου, τοῦ σημερινοῦ Νὰρ ἐλ Ἀσί· σήμερον ἀνήκει εἰς τὸ κράτος τῆς Συρίας καὶ ὀνομάζεται Χόμς.

[2] Εἰδήσεως ἄξιον εἶναι διὰ τοὺς φιλομαθεῖς τὸ διήγημα, ὅπερ ἀναφέρει ὁ σοφὸς Νικηφόρος ὁ Ξανθόπουλος περὶ τοῦ Ναοῦ τούτου τῆς Θεοτόκου, γράφων πρὸς τὸν ἐρωτήσαντα περὶ τοῦ Κοντακίου καὶ περὶ τοῦ ποιητοῦ τῶν Κοντακίων. Λέγει λοιπὸν οὗτος ἐκεῖ, ὅτι ὁ Ἅγιος Ρωμανὸς πρῶτον μὲν ἦτο ἄμουσος παντελῶς καὶ ἀηδὴς κατὰ τὴν φωνὴν καὶ τὰ ᾄσματα· διὰ τοῦτο καὶ περιεπαίζετο ἀπὸ τοὺς πολλούς, ἂν καὶ ἦτο δόκιμος ἐργάτης τῆς ἀρετῆς. Ὅθεν ἀπελθὼν εἰς τὸν Ναὸν τῆς Θεοτόκου τὸν ἐν τοῖς Κύρου, παρεκάλει τὴν Θεοτόκον νὰ χαρίσῃ εἰς αὐτὸν τὸ χαρισμα τῆς μελῳδίας, διότι ἦτο εἰς τὸν Ναὸν ἐκεῖνον Εἰκὼν τῆς Θεοτόκου τελοῦσα μυρία θαυμάσια, ἥτις πάλαι μὲν ἐκρύβη ὑπὸ εὐλαβοῦς τινος εἰς τὴν ἐκεῖ πλησίον εὑρισκομένην κυπάρισσον, ὕστερον δὲ ἐφανερώθη, λαμπάδος ἐν τῇ κυπαρίσσῳ φαινομένης. Ταύτης λοιπὸν φανερωθείσης, οἰκοδομεῖται ἐκεῖ Ναὸς τῆς Θεοτόκου παρά τινος ἀνδρὸς Κύρου ὀνομαζομένου, ἀπὸ τοῦ ὁποίου καὶ ἔλαβε τὴν ἐπωνυμίαν, ὀνομασθεὶς Ναὸς τῆς Θεοτόκου ἐν τοῖς Κύρου. Ἐκεῖ λοιπὸν ὁ θεῖος Ρωμανὸς σχολάζων, ἔτυχε κατὰ τὴν νύκτα τῆς τῶν Χριστουγέννων ἑορτῆς νὰ ὑπνώσῃ ὀλίγον κατὰ τὴν ἕκτην ᾠδήν, εὑρισκόμενος πλησίον τοῦ ἄμβωνος. Τότε βλέπει τὴν Θεοτόκον βαστάζουσαν τετυλιγμένον χάρτην εἰς σχῆμα ρόλλου, (ὅστις καὶ κοντὸς καὶ κοντάκιον ὀνομάζεται), τὸν ὁποῖον ἔδιδεν εἰς αὐτὸν νὰ φάγῃ. Τοῦ ἐφάνη τότε ὅτι ἔφαγε τὸν τετυλιγμένον αὐτὸν χάρτην, ἀπὸ τῆς ὥρας δὲ ἐκείνης ἠξιώθη τοῦ ποθουμένου χαρίσματος ὡς ἀναφέρεται περαιτέρω ἐν τῷ Συναξαρίῳ. Κοντάκιον δὲ ὠνόμασεν αὐτὸ ὁ θεῖος Ρωμανός, διὰ τὸ τύλιγμα τοῦ χάρτου εἰς σχῆμα κοντακίου, ὅπερ ἡ Θεοτόκος ἔδωκεν εἰς αὐτόν. Εἰς τὴν ἕκτην δὲ ᾠδὴν ἀναγινώκεται, διότι κατ’ αὐτὴν ἔλαβεν ὁ Ἅγιος τὸ χάρισμα. Ἐποίησε δὲ ὁ Ὅσιος Ρωμανὸς Κοντάκια ὑπὲρ τὰ χίλια. Εἰς ἕκαστον δὲ Ἅγιον καὶ ἑκάστην ἑορτὴν εἶχε Κοντάκια πολλὰ μετ’ ἀκροστιχίδος, λεγούσης ταῦτα: «Ρωμανὸς ἐλεεινός». Ἢ «Τοῦ ταπεινοῦ Ρωμανοῦ». Τινὰ δὲ ἦσαν καὶ κατ’ ἀλφάβητον. Πλὴν ἡ Ἐκκλησία τὰ πολλὰ παραιτησαμένη, ἓνα καὶ μόνον παρέλαβεν ἐν ἑκάστῃ ἑορτῇ εἰς μνήμην τοῦ θαύματος.