Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος, Μεγάλου Μετεώρου.
Ἔργον ΙϚʹ αἰῶνος.
ΛΟΥΚΑΣ ὁ θεῖος Εὐαγγελιστὴς καὶ Ἀπόστολος τοῦ Κυρίου κατήγετο ἀπὸ τὴν μεγάλην Ἀντιόχειαν, ἰατρὸς τὸ ἐπάγγελμα, ἀλλὰ καὶ ἄριστος κατὰ τὴν ζωγραφικὴν τέχνην καὶ ἐντελῶς γεγυμνασμένος κατὰ τὴν ἔξωθεν σοφίαν κατέχων τὴν Ἑβραϊκὴν καὶ τὴν Συριακὴν διάλεκτον. Οὗτος διατρίβων εἰς τὰς Θήβας τῆς Βοιωτίας καὶ ἰατρεύων, κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Τίτου Κλαυδίου ἐν ἔτει μβ’ (42), συνήντησε τὸν Ἅγιον Ἀπόστολον Παῦλον καὶ πιστεύσας εἱς τον Χριστὸν ἀπέβαλε τὴν πατρικὴν πλάνην. Καθ’ ὑπαγόρευσιν δὲ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου συνέγραψε καὶ τὸ ἴδιον αὐτοῦ Ἅγιον Εὐαγγέλιον [1] καὶ ἀπέστειλεν αὐτὸ πρὸς τὸν ἡγεμόνα τῆς Ἀχαΐας Θεόφιλον, ὅστις ἐπίστευσεν εἰς τὸν Χριστόν ἔπειτα συνέγραψε καὶ τὰς πράξεις τῶν Ἀποστόλων ἀποστείλας καὶ αὐτὰς εἰς τὸν ἴδιον Θεόφιλον. Ἀφ’ οὗ δὲ ἐχωρίσθη ἀπὸ τὸν Παῦλον, περιῆλθεν ὅλην τὴν Ἑλλάδα κηρύττων τὸ Εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ. Ἐπανελθὼν δὲ εἰς τὰς Θήβας τῆς Βοιωτίας, ὡς λέγουσιν, ἐκεῖ ἐν εἰρήνῃ ἀνεπαύθη, ὢν ὀγδοήκοντα ἐτῶν γέρων. Μετὰ θάνατον δέ, θέλων ὁ Θεὸς νὰ δοξάσῃ τὸν θεράποντα καὶ ὑπηρέτην του τοῦτον Λουκᾶν, ἔβρεξεν ἐπὶ τοῦ τάφου του κολλύρια [2]. Ὅθεν ἐκ τῆς αἰτίας ταύτης ἔγινεν ὁ τάφος τοῦ θείου Ἀποστόλου κοινότερος εἰς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ δὲ Κωνστάντιος, ὁ υἱὸς τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετέφερεν ἀπὸ τὰς Θήβας εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν τὸ λείψανον τοῦ Ἀποστόλου τούτου, διὰ τοῦ Ἁγίου Ἀρτεμίου τοῦ μεγάλου, δουκὸς τῆς Αἰγύπτου καὶ κατόπιν Μάρτυρος, καὶ ἀπεθησαύρισεν αὐτὸ εἰς τὸν Ναὸν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων ὑπὸ τὴν ἁγίαν Τράπεζαν ὁμοῦ μὲ τὰ τίμια λείψανα τῶν Ἁγίων Ἀνδρέου, Θωμᾶ καὶ Τιμοθέου τῶν Ἀποστόλων [3].
Λέγουσι δὲ ὃτι ὁ Λουκᾶς οὗτος πρῶτος ἐζωγράφισε, τρεῖς Εἰκόνας ἐκ κηρίου, μαστίχης καὶ χρωμάτων τῆς Κυρίας Θεοτόκου, φερούσης ἐν ἀγκάλαις τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ προσέφερε ταύτας εἰς αὐτὴν ἔτι ζῶσαν ἐπὶ τῆς γῆς, ἵνα μάθῃ ἐὰν ἦσαν ἀρεσταὶ εἰς αὐτήν. Ἡ δὲ Μήτηρ τοῦ Κυρίου ἀπεδέξατο αὐτὰς καὶ εἶπεν· «Ἡ Χάρις τοῦ ἐξ ἐμοῦ τεχθέντος εἴη δι’ ἐμοῦ μετ’ αὐτῶν». Ὡσαύτως δὲ ἐζωγράφισε καὶ τὰς Εἰκόνας τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων τῶν Κορυφαίων καὶ ἔκτοτε διεδόθη εἰς τὸν κόσμον τὸ καλὸν τοῦτο καὶ εὐσεβὲς καὶ πάντιμον ἔργον νὰ ζωγραφίζωνται δηλαδὴ αἱ τῶν Ἁγίων Εἰκόνες.
Ὑποσημειώσεις
[1] Τὸ θεῖον Εὐαγγέλιον συνέγραψεν ὁ ἱερὸς Λουκᾶς δέκα πέντε ἔτη μετὰ τὴν Ἀνάληψιν ἐν τῷ Μοναστηρίῳ τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου κατὰ τὸ βασιλικὸν χρυσόβουλλον τῆς αὐτῆς Μονῆς, ὡς ἱστορεῖ Νικόλαος ὁ Μαλαξός, ἂν καὶ ἄλλοι λέγουσιν ὅτι ἔγραψεν αὐτὸ εἰς Αλεξάνδρειαν, κατὰ τὸν Θηβαῖον Ἱππόλυτον. Σημείωσαι, ὅτι διαφωνία ὑπάρχει μεταξὺ τῶν ἱστορικῶν περὶ τοῦ πότε ἐπίστευσεν ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς. Ὁ μὲν Λέων ὁ σοφὸς ἐν τῷ ἑωθινῷ καὶ ὁ Χριστόφορος ὁ Πατρίκιος ἐν τῷ ἀνωτέρῳ διστίχῳ ἰαμβικῷ, καὶ ὁ Θεοφάνης ὁ Γραπτὸς ἐν τῷ ᾀσματικῷ Κανόνι, καὶ ὁ χειρόγραφος Συναξαριστὴς καὶ ἄλλοι ὑπέλαβον ὅτι ὁ θεῖος οὗτος Λουκᾶς ἐπῆγεν εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ καὶ εἶδε τὸν Δεσπότην Χριστὸν ζῶντα καὶ ὑπηρέτησεν αὐτόν, καὶ ὅτι ἦτο παρὼν καὶ εἰς τὰ θαύματα τὰ ὁποῖα ἐποίει καὶ εἰς τὰ Πάθη καὶ εἰς τὴν Ἀνάστασιν αὐτοῦ. Καὶ ὅτι συνωμίλησε μετὰ τοῦ Ἀναστάντος Σωτῆρος μετὰ τὴν Ἀνάστασιν, διότι ὑπέλαβον ὅτι αὐτὸς ἦτο ὁ συμπορευόμενος μετὰ τοῦ Κλεώπα πρὸς Ἐμμαούς. Καὶ ὅτι εἶδεν αὐτὸν εἰς οὐρανοὺς ἀναλαμβανόμενον καὶ ὅτι τῆς ἐπιδημίας ἠξιώθη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς.
Ὁ δὲ θεῖος Χρυσόστομος (ἐν Λόγῳ αʹ εἰς τὰς Πράξεις καὶ Ὁμιλίᾳ δʹ εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον), ὁμοίως καὶ ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τῆς ἀρχῆς τοῦ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγελίου, καὶ ὁ τετυπωμένος Συναξαριστὴς καὶ ἄλλοι λέγουσιν, ὅτι ὁ Λουκᾶς δὲν ὑπῆρξεν αὐτόπτης τοῦ Κυρίου καὶ μαθητής, οὐδὲ εἶδεν αὐτὸν ὅλως ἐπὶ γῆς ζῶντα, ἀλλ’ εἶναι μαθητὴς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, συναντηθεὶς μετ’ αὐτοῦ καὶ πιστεύσας εἰς τὸν Χριστὸν κατὰ τὰς Θήβας τῆς Βοιωτίας. Βεβαιοῦσι δὲ τὴν γνώμην ταύτην ἀπὸ τοὺς λόγους τοῦ ἰδίου τούτου Λουκᾶ, ὅστις ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ Εὐαγγελίου του μαρτυρεῖ μόνος λέγων· «Καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἀπ’ ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ Λόγου», τὸ ὁποῖον δὲν ἤθελεν εἰπεῖ βεβαίως ἐὰν εἶχεν ἴδει ἐπὶ τῆς γῆς τὸν Κύριον. Διότι ἂν ὁ Παῦλος, ὁ τοῦ Λουκᾶ διδάσκαλος, καὶ μ’ ὅλον ὅτι εἶδεν αὐτοψεὶ καὶ ἤκουσε τῆς φωνῆς τοῦ Κυρίου μετὰ τὴν Ἀνάστασιν, διὰ τῆς ὑπὲρ ἥλιον ἀστραπτούσης ἐν οὐρανῷ θεωρίας, λέγει ὅμως ὅτι δὲν ἤκουσεν αὐτὸς τὸν Κύριον, ἀλλ’ ὑπὸ τῶν ἀκουσάντων αὐτοπτῶν καὶ αὐτηκόων τοῦ Κυρίου γενομένων Ἀποστόλων, ἐβεβαιώθη εἰς αὐτὸν ἡ κοινὴ τῶν ἀνθρώπων σωτηρία, διότι οὕτω λέγει ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολῇ· «Ἥτις ἀρχὴν λαβοῦσα λαλεῖσθαι διὰ τοῦ Κυρίου, ὑπὸ τῶν ἀκουσάντων εἰς ἡμᾶς ἐβεβαιώθη» (Ἑβρ. βʹ 3). Πῶς ὁ τοῦ Παύλου μαθητὴς Λουκᾶς ἤθελε νομισθῆ, ὅτι ἦτο αὐτόπτης καὶ αὐτήκοος ὧν συνέγραψε; Παρέλαβε λοιπὸν ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ὅσα γράφει εἰς τὸ Ἅγιον Εὐαγγέλιον τόσον ἀπὸ τὸν Παῦλον, ὅσον καὶ ἀπὸ τοὺς λοιποὺς Ἀποστόλους καὶ μάλιστα ἀπὸ τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην, τοὺς αὐτόπτας καὶ αὐτηκόους γενομένους τοῦ Κυρίου. Πότε δὲ ταῦτα παρέλαβεν ἀπὸ αὐτούς; Ὅταν ἐπῆγε μετὰ τοῦ Παύλου εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ συνήντησε τοὺς Ἀποστόλους. Διότι οὕτως αὐτὸς οὗτος λέγει· «Γενομένων δὲ ἡμῶν εἰς Ἱεροσόλυμα, ἀσμένως ἐδέξαντο ἡμᾶς οἱ ἀδελφοί. Τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰσῄει ὁ Παῦλος σὺν ἡμῖν πρὸς Ἰάκωβον, πάντες τε παρεγένοντο οἱ πρεσβύτεροι» (Πράξ. καʹ 17).
Ταῦτα, ὅσα ἀνωτέρω γράφομεν, σημειώνει εἰς τὸν Συναξαριστὴν αὐτοῦ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ὁ μεταφράσας τὰ Συναξάρια ἀπὸ τῆς ἀρχαίας εἰς τὴν ἁπλῆν ἑλληνικήν, προσθέτει δὲ ἐν συνεχείᾳ τὰ ἑξῆς: «Διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς τὴν δευτέραν δοξασίαν ἀκολουθήσαντες ὡς ἀληθῆ καὶ ἀκριβῆ καὶ ἐκ τῶν θείων μαρτυρουμένην Γραφῶν, τὸ Συναξάριον τοῦτο μετεφράσαμεν καθὼς ἦτο εἰς τὸν τετυπωμένον Συναξαριστήν». Ἐν συνεχείᾳ ὁ Ὅσιος Νικόδημος ἐπικαλεῖται τὴν μαρτυρίαν τοῦ μεγάλου διδασκάλου Εὐγενίου τοῦ Βουλγάρεως, ὅστις εἰς τὴν ὑπ’ αὐτοῦ συγγραφεῖσαν βίβλον «Ἑκατονταετηρὶς τῶν ἀπὸ Χριστοῦ Σωτῆρος ἡ πρώτη», συμφωνεῖ μὲ τὴν δευτέραν ἄποψιν. Εἶναι δὲ οἱ λόγοι τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου οὗτοι· «Ὅρα δὲ καὶ εἰς τὴν νεοτύπωτον Ἑκατονταετηρίδα, ὅπου καὶ ὁ Εὐγένιος ὁ Βούλγαρις συμφωνεῖ τῇ δευτέρᾳ δόξῃ. Λέγει δὲ αὐτὸς ἐκεῖ, ὅτι ὁ μὲν Ὠριγένης εἰς τὸν Ἱερεμίαν καὶ εἰς τὸν Ἰωάννην, καὶ ἐν τοῖς κατὰ Κέλσου, ὁμοίως καὶ ὁ Βασίλειος εἰς τὸν Ἡσαΐαν κεφ. ϛʹ ὠνόμασαν Σίμωνα τὸν συνοδοιπόρον τοῦ Κλεώπα. Ὁ δὲ Ἐπιφάνιος, αἱρέσει κγʹ ἀριθμῷ ϛʹ ἐνόμισεν, ὅτι αὐτὸς ἦτο ὁ Ναθαναήλ. Καίτοι καὶ ταῦτα ἀμφίβολά εἰσι διὰ τὴν τοῦ Εὐαγγελιστοῦ σιωπήν». Καὶ ταῦτα μὲν ὅσα ἀνωτέρω ἐξετέθησαν ἀφορῶσιν εἰς τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, ὅπερ καταχωρίζεται ἐνταῦθα, ὡς μετεφράσθη ἐκ τοῦ Ἑλληνικοῦ πρωτοτύπου παρὰ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, μετὰ τοῦ ὁποίου καὶ ἡμεῖς συμφωνοῦμεν καὶ τὴν γνώμην αὐτοῦ ἀσπαζόμεθα, καίτοι εἰς τὸ ἐν συνεχείᾳ τοῦ Συναξαρίου καταχωριζόμενον ἐν σελίδι 360 ὑπόμνημα εἰς τὸν Βίον αὐτοῦ ὑποστηρίζεται ἡ ἀντίθετος ἄποψις, ὅτι δηλαδὴ αὐτόπτης καὶ αὐτήκοος τοῦ Λόγου ἐγένετο καὶ ὁ θεῖος Λουκᾶς καὶ τὴν ὁποίαν ἀφήκαμεν ὡς ἔχει ἐν τῷ πρωτοτύπῳ, ὑποσημειώσαντες τὰς ἀντικρουομένας παραγράφους.
[2] Κολλύριον· ἰατρικὸν κατεσκευασμένον ἀπὸ ροδόσταγμα καὶ ἄλλα εἴδη, θεραπευτικὸν διὰ τοὺς πάσχοντας ὀφθαλμούς.
[3] Ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει κατάθεσις τῶν ἱερῶν λειψάνων τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Ἀνδρέου, Θωμᾶ καὶ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ ἑορτάζεται κατὰ τὴν κʹ (20ὴν) Ἰουνίου (βλέπε ἐν τόμῳ Ϛʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).