ΚΟΣΜΑΣ καὶ ΔΑΜΙΑΝΟΣ οἱ Ἅγιοι Ἀνάργυροι, οἱ σήμερον ἑορταζόμενοι, ἦσαν ἀπὸ τὴν Ἀραβίαν, ἔχομεν δὲ καὶ ἂλλας δύο συζυγίας Ἁγίων Ἀναργύρων, μὲ τὰ αὐτὰ ὀνόματα, διότι τρεῖς εἶναι αἱ συζυγίαι τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, αἱ φέρουσαι τὰ αὐτὰ ὀνόματα, ἤτοι Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ· καὶ ὅλοι τὴν αὐτὴν ἰατρικὴν τέχνην μετήρχοντο καὶ ὅλοι ὁμοίως Ἀνάργυροι ἐκαλοῦντο. Καὶ οἱ μὲν τῆς πρώτης συζυγίας, Κοσμᾶς καὶ Δαμιανός, ἦσαν υἱοὶ Θεοδότης, μιᾶς εὐλαβοῦς καὶ Χριστιανῆς γυναικός, οἵτινες ἐν εἰρήνῃ ἐκοιμήθησαν καὶ ἐνεταφιάσθησαν εἰς ἕνα τόπον καλούμενον Φερεμάν [1]. Οἱ δὲ τῆς δευτέρας συζυγίας Κοσμᾶς καὶ Δαμιανὸς διέτριβον εἰς τὴν Ρώμην, ἔχοντες διδάσκαλον κακόγνωμόν τινα καὶ φθονερόν, ὁ ὁποῖος ἀναβιβάσας αὐτοὺς μὲ δόλον ἐπί τινος ὄρους, ἵνα δῆθεν συνάξωσι βότανα, ἐκεῖ ὁ ἀλιτήριος ἐφόνευσεν αὐτοὺς διὰ λίθων [2].
Οἱ δὲ τῆς τρίτης συζυγίας Κοσμᾶς και Δαμιανός, τῶν ὁποίων ἡ μνήμη τελεῖται σήμερον, ἦσαν, ὡς εἴδομεν, ἀπὸ τὴν Ἀραβίαν. Οὗτοι λοιπὸν διήρχοντο πᾶσαν πόλιν καὶ χώραν καὶ ἰάτρευον χωρὶς ἀργύρια τοὺς ἀσθενεῖς καὶ ὑπὸ τὸ πρόσχημα αὐτὸ τῆς ἰατρικῆς ἐκήρυττον εἰς τοὺς ἀπίστους τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ. Κατὰ δὲ τοὺς χρόνους τῶν ἀσεβῶν βασιλέων Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ, ἐν ἔτει σϟβ’ (292), μετέβησαν οἱ Ἅγιοι εἰς πόλιν τινὰ τῆς Λυκίας, καλουμένην Αἰγάς, μετὰ τῶν τριῶν ἀδελφῶν των Λεοντίου, Ἀνθίμου καὶ Εὐπρεπίου καὶ παρασταθέντες ἐνώπιον τοῦ ἡγεμόνος Λυσίου καὶ ὁμολογήσαντες τὸν Χριστόν, τούτου ἕνεκα ἐδάρησαν χωρὶς καμμίαν εὐσπλαγχνίαν καὶ ἐρρίφθησαν εἰς τὸν βυθὸν τῆς θαλάσσης. Ἐπειδὴ ὅμως δὲν ἐπνίγησαν, ἀλλὰ διὰ τῆς θείας Χάριτος εὑρέθησαν ἀβλαβεῖς εἰς τὴν στερεάν, διὰ τοῦτο πάλιν συλλαμβάνονται ὑπὸ τῶν ἀπίστων καὶ ρίπτονται μέσα εἰς ἀνημμένην κάμινον· ἀλλ’ ἐπειδὴ καὶ ἀπὸ τὴν κάμινον ἐφυλάχθησαν ἀβλαβεῖς, διὰ τοῦτο κρεμῶνται ἐπὶ σταυροῦ· μετὰ ταῦτα ἀποκεφαλίζονται ὅλοι ὁμοῦ οἱ μακάριοι καὶ ὁμότροποι πέντε οὗτοι ἀδελφοί, καὶ οὕτω λαμβάνουσι τοὺς στεφάνους τοῦ Μαρτυρίου.
Ὑποσημειώσεις
[1] Ἡ πρώτη αὕτη συζυγία τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων ἑορτάζεται κατὰ τὴν πρώτην τοῦ Νοεμβρίου, βλέπε ἐν τόμῳ ΙΑʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[2] Ἡ δευτέρα αὕτη συζυγία τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων ἑορτάζεται κατὰ τὴν πρώτην τοῦ Ἰουλίου, βλέπε ἐν τόμῳ Ζʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ἐπειδὴ λοιπὸν ἔχομεν τρεῖς συζυγίας Ἁγίων Ἀναργύρων, αἵτινες φέρουσι καὶ αἱ τρεῖς τὰ ὀνόματι Κοσμᾶς καὶ Δαμιανός, διὰ τοῦτο οἱ ζωγράφοι, ὅταν ἀπεικονίζουσιν αὐτούς, πρέπει πρὸς διάκρισιν νὰ ἐπιγράφουσιν εἰς τὰς Εἰκόνας των ἐκ ποίου τόπου εἶναι οἱ εἰκονιζόμενοι· φερ’ εἰπεῖν «Οἱ ἐκ τῆς Ἀσίας» ἢ «Οἱ Ρωμαῖοι» ἢ «Οἱ ἐκ τῆς Ἀραβίας». Πρέπει δὲ καὶ νὰ ἱστορῶσιν αὐτοὺς διαφορετικοὺς κατὰ τὸν χαρακτῆρα τοῦ προσώπου καὶ μὲ διαφορετικὰ ἐνδύματα, ἀνάλογα τῆς πατρίδος αὐτῶν. Σημείωσαι δέ, ὅτι ὁ ἐν τῷ Ρωσικῷ Κοινοβίῳ ἀσκήσας κατὰ τὸν ΙΖʹ αἰῶνα Μοναχὸς Βενέδικτος συνέθετο Κανόνα εἰς ἅπαντας τοὺς Ἁγίους Ἀναργύρους.