Ὑποσημειώσεις
[1] Σημείωσαι, ὅτι Διδάσκαλοί τινες προσαρμόζουσιν εἰς τὴν πτῶσιν ταύτην τοῦ Ἑωσφόρου καὶ τῶν δαιμόνων καὶ εἰς τὴν ἀνδραγαθίαν τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ τὰ ρητὰ ἐκεῖνα τῆς Ἀποκαλύψεως τὰ λέγοντα· «Καὶ ἐγένετο πόλεμος ἐν τῷ οὐρανῷ· ὁ Μιχαὴλ καὶ οἱ Ἄγγελοι αὐτοῦ—τοῦ πολεμῆσαι μετὰ τοῦ δράκοντος· καὶ ὁ δράκων ἐπολέμησε καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἴσχυσαν, οὐδὲ τόπος εὑρέθη αὐτῷ ἔτι ἐν τῷ οὐρανῷ· καὶ ἐβλήθη ὁ δράκων—ὁ ὄφις ὁ μέγας ὁ ἀρχαῖος, ὁ καλούμενος διάβολος καὶ ὁ σατανᾶς, ὁ πλανῶν τὴν οἰκουμένην ὅλην, ἐβλήθη εἰς τὴν γῆν καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ μετ’ αὐτοῦ ἐβλήθησαν». (Ἀποκ. ιβʹ 7-9). Λέγει δὲ καὶ ὁ κορυφαῖος Πέτρος· «Εἰ γὰρ ὁ Θεὸς ἀγγέλων ἁμαρτησάντων οὐκ ἐφείσατο, ἀλλὰ σειραῖς ζόφου ταρταρώσας παρέδωκεν εἰς κρίσιν τηρουμένους» (Βʹ Πέτρου βʹ 4).
Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀπόστολος Ἰούδας οὕτω λέγει· «Ἀγγέλους τε τοὺς μὴ τηρήσαντας τὴν ἑαυτῶν ἀρχήν, ἀλλὰ ἀπολιπόντας τὸ ἴδιον οἰκητήριον εἰς κρίσιν μεγάλης ἡμέρας δεσμοῖς ἀϊδίοις ὑπὸ ζόφον τετήρηκεν» (Αʹ 6). Εἶπε δὲ καὶ ὁ Θεολόγος Γρηγόριος· «Πρῶτον μὲν ἐννοεῖ ὁ Θεὸς τὰς Ἀγγελικὰς δυνάμεις καὶ οὐρανίους· καὶ τὸ ἐννόημα ἔργον ἦν, Λόγῳ συμπληρούμενον καὶ Πνεύματι τελειούμενον. Καὶ οὕτως ὑπέστησαν λαμπρότητες δεύτεραι λειτουργοὶ τῆς πρώτης λαμπρότητος... Βούλομαι μὲν εἰπεῖν, ὅτι ἀκινήτοις (ὑποληπτέον ταύτας) πρὸ τὸ κακόν, καὶ μόνην ἐχούσας τὴν τοῦ καλοῦ κίνησιν, ἅ τε περὶ Θεὸν οὔσας καὶ τὰ πρῶτα ἐκ Θεοῦ λαμπομένας (τὰ γὰρ ἐνταῦθα, δευτέρας ἐλλάμψεως). Πείθει δέ με μὴ ἀκινήτους, ἀλλὰ δυσκινήτους καὶ ὑπολαμβάνειν ταύτας καὶ λέγειν, ὁ διὰ τὴν λαμπρότητα Ἑωσφόρος, σκότος διὰ τὴν ἔπαρσιν καὶ γινόμενος καὶ λεγόμενος, αἵ τε ὑπ’ αὐτὸν ἀποστατικαὶ δυνάμεις, δημιουργοὶ τῆς κακίας τῇ τοῦ καλοῦ φυγῇ, καὶ ἡμῖν πρόξενοι» (Λογ. εἰς τὴν Χριστοῦ Γέννησιν).
Καὶ τοῦτο δὲ ἐνταῦθα σημείωσαι, ὅτι ὁ Θεοδώρητος λέγει, πῶς ἐξέπεσον ἐξ ὅλων τῶν τάξεων τῶν Ἀγγέλων, συμπεραίνων τοῦτο ἀπὸ τὸ λόγιον τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, τὸ λέγον· «Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας» (Ἐφεσ. ϛʹ 12). Εἶναι δὲ τὰ ὑπὸ τοῦ Θεοδωρήτου λεγόμενα τὰ ἑξῆς· «Ἐκ τῶν Ἁγίων ἦσαν ταγμάτων οἱ πονηροὶ δαίμονες, ἀλλὰ καὶ διὰ πονηρίαν τῆς τάξεως ἐκείνης ἐξέπεσον. Ἔχουσι δὲ καὶ νῦν τὰς προσηγορίας πρὸς ἔλεγχον τῆς βδελυρίας». Συμφωνεῖ εἰς τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Ἱερώνυμος, ὅτι δηλαδὴ οἱ ἐκπεσόντες ἄγγελοι ἐξέπεσον ὄχι ἐξ ἑνὸς τάγματος, ἀλλὰ ἐκ πολλῶν βεβαιοῖ δὲ τὸν λόγον του ἐξ αὐτοῦ τοῦ ρητοῦ τοῦ μεγάλου Παύλου, ἂν καὶ ὁ θεοφόρος Μάξιμος καὶ ὁ Δαμασκηνὸς Ἰωάννης θέλουσιν ὅτι ἀπὸ τὴν ἐνάτην μόνην τάξιν τῶν ἀγγέλων ἔπεσον οἱ πεσόντες ἄγγελοι.
Τὸν δὲ Ἑωσφόρον, ὁ μὲν Χρυσόστομος πρῶτον τῶν Ἀγγέλων λέγει, καὶ ὅτι αὐτὸς ἐξετραχηλίσθη ἀπὸ τὸν Ἀγγελικόν κολοφῶνα· μετὰ δὲ τοῦ Χρυσοστόμου συμφωνεῖ ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος καὶ ὁ Διάλογος· ἀλλὰ καὶ ὁ Ἱερώνυμος ἀνώτατον αὐτὸν πάντων τῶν Ἀγγέλων ὑπέλαβεν. Ὁ δὲ Τερτυλλιανὸς ἐξέχοντα καὶ σοφώτατον αὐτὸν πάντων εἶπε. Καὶ ἁπλῶς, ὁ Ἑωσφόρος ἐκ τοῦ τάγματος τῶν Σεραφεὶμ ἐξέπεσεν, ἂν καὶ ὁ ἀνωτέρω Δαμασκηνὸς καὶ ὁ θεῖος Μάξιμος πρῶτον αὐτὸν εἶπον τῆς ἐνάτης τάξεως τῶν Ἀγγέλων. Περὶ δὲ τοῦ πλήθους τῶν Ἀγγέλων λέγει ὁ Χρυσορρήμων· «Ὅτι γὰρ ἅπας ὁ ἀὴρ Ἀγγέλων ἐμπέπληται, ἄκουσον τί φησιν ὁ Παῦλος. «Ὀφείλει ἡ γυνὴ ἐξουσίαν ἔχειν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς διὰ τοὺς Ἀγγέλους» (Αʹ Κορινθ. ιαʹ 10). (Λόγος εἰς τὴν Ἀνάληψιν ἐν τόμῳ εʹ τῆς ἐν Ἐτόνῃ ἐκδόσεως).
[2] Σημειοῦμεν ἐνταῦθα, ὅτι ἐπειδὴ τὸ Ὑπόμνημα τοῦτο τῆς τῶν Ἀγγέλων Συνάξεως παρελάβομεν ἐξ ἀρχαίας παραδόσεως, καθὼς γράφεται εἰς πολλοὺς χειρογράφους Συναξαριστάς, θαυμάζω (λέγει ὁ Ὅσιος Νικόδημος), πῶς τινες, καίτοι σοφοὶ ὄντες, δὲν ἔδωσαν εἰς ἐμὲ τὸν ἄσοφον νὰ ἐννοήσω, πῶς ἐθάρρησαν νὰ εἴπωσιν, ὅτι αὐτὸ εἶναι μῦθος καὶ μυθάριον! Διότι ἀποστολικὸν παράγγελμα εἶναι, κατὰ τὸν Μέγαν Βασίλειον, τὸ νὰ τηρῶμεν τὰς παραδόσεις ἃς παρελάβομεν καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ τοῦτο διϊσχυριζόμενοι πολλὰ λέγουσιν ἀλλαχοῦ περὶ φυλακῆς τῶν Ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων, μάλιστα ὅπου τὴν ἀρχαίαν παράδοσιν ταύτην βεβαιοῦσι καὶ ἄλλοι Πατέρες, μεταξὺ τῶν ὁποίων εἷς εἶναι καὶ ὁ Φιλαδελφείας Μακάριος ὁ Χρυσοκέφαλος καὶ ἐν τῷ εἰς τοὺς Ταξιάρχας λόγῳ καὶ ἐν τῷ εἰς τὰ ἐννέα Τάγματα. Εἰ δὲ καὶ προβάλλουσιν, ὅτι ἐν τῇ οὐρανίῳ Ἱεραρχίᾳ τάξις ἀπαράβατος εἶναι τὸ νὰ φωτίζωνται καὶ νὰ τελειοῦνται αἱ κατωτέρω τάξεις τῶν Ἀγγέλων ὑπὸ τῶν ἀνωτέρω, ἀποκρινόμεθα, ὅτι ναὶ μὲν τοῦτο ἀληθεύει, ἀλλ’ ἐν ὅσῳ ἀσύγχυτος μένει ἡ τάξις ἑκάστης χοροστασίας.
Τότε δὲ ἐν τῇ πτώσει τοῦ Ἑωσφόρου πόλεμος ἐγένετο ἐν τῷ οὐρανῷ, κατὰ τὴν ἱερὰν Ἀποκάλυψιν. Ὅθεν πᾶσα ἡ τάξις καὶ ἁρμονία τῶν ὑπερκοσμίων οὐσιῶν συνεχύθη καὶ ἀνεστράφη, καθότι ἔπεσον καὶ ἀπὸ τὰ ἀνώτερα τοῦ Ἀρχαγγελικοῦ Τάγματος, ἐκ τοῦ ὁποίου ἦτο ὁ Μιχαὴλ καὶ τοῦτο βεβαιοῦται ἐκ τῶν λόγων τοῦ Ἀποστόλου λέγοντος· «Οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας» (Ἐφεσ. ϛʹ 12). Διότι ἐκ τοῦ ρητοῦ τούτου δείκνυται, κατὰ τὸν θεῖον Ἱερώνυμον καὶ τὸν Θεοδώρητον, τοὺς ἑρμηνεύοντας τὸ ρητὸν αὐτό, ὅτι οἱ ἐκπεσόντες Ἄγγελοι δὲν ἔπεσον ἐξ ἑνὸς μόνου Τάγματος, ἀλλ’ ἐκ πολλῶν καὶ ἀνωτέρων τοῦ Τάγματος τῶν Ἀρχαγγέλων, ὅπως εἶναι αἱ Ἀρχαὶ καὶ αἱ Ἐξουσίαι· καὶ παραλείπω, ὅτι, κατὰ τὸν Χρυσόστομον καὶ Αὐγουστῖνον καὶ Διάλογον καὶ Ἱερώνυμον, ὁ Ἑωσφόρος ἦτο ἀνώτατος πάντων τῶν Ἀγγέλων καὶ ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ Ἀγγελικοῦ κολοφῶνος. Ἐπειδὴ λοιπὸν αὗται ἀντιστρέψασαι τὴν τάξιν, ἀντὶ νὰ μυήσωσι καὶ νὰ φωτίσουν τὰ κατώτερα Τάγματα εἰς τὸ ἀγαθόν, ἐμύησαν αὐτὰ εἰς τὸ κακὸν καὶ ἐσκότισαν, τούτου ἕνεκα ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαὴλ σταθεὶς ἐν τῇ οἰκείᾳ τάξει τοῦ ἀγαθοῦ ἐμύησε τὰς ἀνωτέρω Ἀρχὰς καὶ Ἐξουσίας νὰ μένωσιν εἰς τὴν τάξιν τοῦ ἀγαθοῦ καθ’ ἣν ἐκτίσθησαν.
Ποῖον λοιπὸν ἄτακτον ἢ ἄτοπον προκύπτει, ἐὰν ὁ κατώτερος Ἀρχάγγελος Μιχαὴλ μείνας ἐν τῷ ἀγαθῷ, βλέπων τὰς ἀνωτέρω Ἀρχὰς καὶ Ἐξουσίας νὰ ἐκπίπτωσι τοῦ ἀγαθοῦ, ἐμύησεν αὐτὰς καὶ ἐδίδαξε νὰ μένωσιν ἐν τῷ ἀγαθῷ; βέβαια οὐδέν. Διότι καὶ εἰς τὴν καθ’ ἡμᾶς ἱεραρχίαν, τοῦ Ἱερέως καὶ Ἱεράρχου ἀτακτούντων καὶ κακῶς φρονούντων καὶ Διάκονος καὶ Μοναχὸς εὐτακτοῦντες καὶ εὐφρονοῦντες δύνανται νὰ νουθετήσωσι καὶ νὰ ἐπαναφέρωσιν αὐτοὺς εἰς τὴν τάξιν, ὡς πλεῖστα περὶ τούτου παραδείγματα ἔχομεν. Σημείωσαι ὅμως ὅτι ἡ ἀνωτέρω περικοπή, ἡ εἰς τὸ τέλος τοῦ Συναξαρίου τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ γραφομένη, ἥτις ἐν τῷ ἀρχαίῳ κειμένῳ ἔχει αὐτολεξεὶ ὡς ἑξῆς· «Τὸ τοιοῦτον οὖν Μυστήριον ἐξ ἀρχαίας παραδόσεως παραλαβόντες, τὴν παροῦσαν ἑορτὴν ἑορτάζομεν, Σύναξιν αὐτὴν ὀνομάζοντες», αὕτη, λέγω, κακῶς παρελείφθη ἀπὸ τοὺς τετυπωμένους Συναξαριστὰς Μαξίμου τοῦ Μαργουνίου διότι ἐὰν ἡ περικοπὴ αὐτὴ δὲν εἶχε παραλειφθῇ, δὲν θὰ ἐτόλμων, ὡς νομίζω, οἱ προαναφερθέντες νὰ ὀνομάσωσι μῦθον τὸ Συναξάριον τοῦτο, ὡς φύλακες τυγχάνοντες οὗτοι τῶν Ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων.
[3] Τὸ περὶ τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριὴλ Συναξάριον τοῦτο προσέθηκεν ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ἐπειδὴ πάντῃ ἀνάρμοστον καὶ ἀνακόλουθον ἦτο νὰ λέγηται μὲν ἡ ἑορτὴ αὕτη τῶν δύο Ἀρχιστρατήγων Μιχαὴλ καὶ Γαβριὴλ καὶ πάντα τὰ τροπάρια καὶ οἱ Κανόνες νὰ ἀναφέρωσι περὶ τῶν δύο Ἀρχαγγέλων, εἰς δὲ τὸ Συναξάριον νὰ ἀναφέρηται μόνος ὁ Μιχαήλ.
