ΦΙΛΗΜΩΝ ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ Ἅγιοι Μάρτυρες ἦσαν κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Νέρωνος, μαθηταὶ χρηματίσαντες τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἐν ἔτει νδ’ (54), ὅστις ἀναφέρει περὶ αὐτῶν εἰς τὴν πρὸς Φιλήμονα Ἐπιστολὴν λέγων· «Παῦλος, δέσμιος Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ Τιμόθεος ὁ ἀδελφός, Φιλήμονι τῷ ἀγαπητῷ καὶ συνεργῷ ἡμῶν καὶ Ἀπφίᾳ τῇ ἀγαπητῇ καὶ Ἀρχίππῳ τῷ συστρατιώτῃ ἡμῶν καὶ τῇ κατ’ οἶκον σου Ἐκκλησίᾳ». Πολλοὺς δὲ καὶ ἄλλους ἐπαίνους πλέκει εἰς τὸν μακάριον Φιλήμονα, τὸν ὁποῖον ἐχειροτόνησε καὶ Ἐπίσκοπον τῶν Γαζαίων [1]. Χειροτονηθεὶς λοιπὸν τούτων Ἐπίσκοπος, ἀπεμάκρυνεν ἐξ αὐτῶν τὸ σκότος τῆς ἀγνωσίας καὶ ὅλους ἐφώτισε μὲ τῆς θεογνωσίας τὸ φῶς. Ἔπειτα ἐπῆγεν εἰς Κολοσσάς [2], αἵτινες εἶναι πόλις τῆς Φρυγίας πλησίον τῆς Λαοδικείας καὶ ἐκεῖ ἐκήρυξεν ἀρκούντως τὸν λόγον τῆς ἀληθείας ὁμοῦ μὲ τὸν Ἄρχιππον καὶ τὴν Ἀπφίαν.
Ἐπειδὴ δὲ οἱ Ἕλληνες ἐτέλουν εἰς τὴν πόλιν ἐκείνην ἑορτὴν τῆς ψευδοθεᾶς αὐτῶν Ἀρτέμιδος, οἱ δὲ ἀνωτέρω θεῖοι Ἀπόστολοι ἔτυχε τότε νὰ προσφέρωσιν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν δοξολογίαν εἰς τὸν ἀληθῆ Θεόν, τούτου ἕνεκα οἱ εἰδωλολάτραι ὀργισθέντες ὥρμησαν κατ’ αὐτῶν καὶ συλλαβόντες αὐτοὺς μόνους (διότι οἱ ἄλλοι Χριστιανοί, οἱ μετ’ αὐτῶν ὄντες, φοβηθέντες ἔφυγον) τοὺς ἀπήγαγον εἰς τὸν ἄρχοντα Ἀνδροκλῆν. Πρῶτος, λοιπὸν ὁ Ἅγιος Ἄρχιππος, ἐπειδὴ δὲν ἐπείσθη νὰ θυσιάσῃ εἰς τὸ εἴδωλον τὸ ὀνομαζόμενον Μηνᾶς, ἐδάρη πάραυτα καὶ ἐρρίφθη ἐντὸς λάκκου, χωσθεὶς μέχρις ὀσφύος· ἔπειτα ἐκεντήθη μὲ βελόνας ἀπὸ παιδία καὶ τελευταῖον ἐλιθοβολήθη καὶ ἔλαβε τοῦ Μαρτυρίου τὸν στέφανον. Ὁ δὲ Ἅγιος Φιλήμων καὶ ἡ Ἁγία Ἀπφία, δαρέντες δυνατὰ μὲ λυγαριὰς καὶ μὲ διάφορα ἄλλα βάσανα βασανισθέντες, ἐτελείωσαν τὸν δρόμον τοῦ Μαρτυρίου [3]. Ὁ δὲ Ἅγιος Ὀνήσιμος, διακομιστὴς τῆς πρὸς Φιλήμονα Ἐπιστολῆς, ὁ καὶ δοῦλος τοῦ Ἁγίου Φιλήμονος διατελῶν, ἀφοῦ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀπῆλθε πρὸς Κύριον, ἐπέμφθη ἐκ τῆς Ρώμης εἰς Ποτιόλους ὡς κατάδικος παρὰ τοῦ ἐπάρχου Τερτύλλου καὶ ἐκεῖ πρῶτον μὲν δαρεὶς δυνατά, εἶτα δὲ συντριβεὶς εἰς τὰ σκέλη, ἀφῆκε τὴν πρόσκαιρον ταύτην ζωὴν καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν αἰώνιον καὶ οὐράνιον [4].
Ὑποσημειώσεις
[1] Ἡ Γάζα ἄνευ οὐδεμιᾶς ἀμφιβολίας εἶναι μία ἐκ τῶν ἀρχαιοτάτων πόλεων τοῦ κόσμου. Εὑρίσκεται ἐν Παλαιστίνῃ ἐπὶ λόφου περὶ τὰ 5 χλμ. ἀπὸ τῆς Μεσογείου θαλάσσης. Ταύτης πρῶτος Ἐπίσκοπος ἐχειροτονήθη ὁ Ἀπόστολος Φιλήμων. Σήμερον ἡ Γάζα ἀνήκει εἰς τὸ κράτος τοῦ Ἰσραήλ.
[2] Αἱ Κολοσσαὶ ἢ Κολασσαὶ ἦτο πόλις τῆς Μεγάλης Φρυγίας παρὰ τὸν Λύκον ποταμὸν (τουρκιστὶ Τσουροὺκ-σοὺ) πλησίον τῆς Ἱεραπόλεως καὶ τῆς Λαοδικείας (βλέπε καὶ ὑποσημείωσιν τῶν σελίδων 442-443. Ἐκεῖ πλησίον ἦτο καὶ τὸ Ἁγίασμα τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ περὶ οὗ βλέπε ἐν σελ. 223 τοῦ ἀνὰ χεῖρας τόμου (θαῦμα ϛʹ).
[3] Σημείωσαι ὅτι ὁ ἱερὸς Θεοδώρητος, ἑρμηνεύων τὴν πρὸς Φιλήμονα Ἐπιστολήν, λέγει, ὅτι ὁ Φιλήμων οὗτος κατήγετο ἀπὸ τὰς Κολασσὰς καὶ ὅτι μέχρι τῶν ἡμερῶν του διεσῴζετο ἡ τούτου οἰκία. Λέγει δὲ ὁ Χρυσόστομος καὶ ὁ Θεοφύλακτος, ὅτι ὁ Φιλήμων ἦτο ἄνθρωπος θαυμαστὸς καὶ ἐπαινετός, ἀγαθὸς κατὰ τὴν γνώμην, ἐλεήμων καὶ βοηθὸς εἰς τὰς ἀνάγκας τῶν Χριστιανῶν.
[4] Σημειοῦμεν ἐνταῦθα ὅτι ὁ μὲν Ἀπόστολος Ὀνήσιμος ἑορτάζεται καὶ ἰδιαιτέρως κατὰ τὴν δεκάτην πέμπτην τοῦ Φεβρουαρίου καὶ βλέπε ἐκεῖ τὰ περὶ τούτου ἀκριβέστερον, ἐν Τόμῳ Βʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ὁ δὲ Ἀπόστολος Ἄρχιππος ἑορτάζεται ἰδιαιτέρως κατὰ τὴν δεκάτην ἐνάτην Φεβρουαρίου καὶ ὅρα ἐκεῖ τὰ περὶ αὐτοῦ. Κυρίως δὲ ἑορτάζεται σήμερον ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Φιλήμων καὶ ἡ Ἀπφία, οὐχὶ δὲ ὁ Ἄρχιππος καὶ ὁ Ὀνήσιμος. Οἱ Φιλήμων, Ἄρχιππος καὶ Ὀνήσιμος ἑορτάζονται καὶ κατὰ τὴν κοινὴν τῶν Ἑβδομήκοντα Σύναξιν τὴν δʹ (4ην) Ἰανουαρίου (βλέπε ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).