ΡΩΜΑΝΟΣ ὁ Ἅγιος Μάρτυς ἦτο κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Μαξιμιανοῦ ἐν ἔτει τε’ (305). Οὗτος διὰ τὸν ζῆλον τὸν ὁποῖον εἶχεν ὑπὲρ τῆς τοῦ Χριστοῦ Πίστεως, ὅτε Ἀσκληπιάδης ὁ ἔπαρχος ἤθελε νὰ εἰσέλθῃ εἰς τὸν ναὸν τῶν εἰδώλων, ἐπῆγεν ὁ Ἅγιος καὶ τὸν ἐκράτησε, λέγων πρὸς αὐτόν· «Τὰ εἴδωλα δὲν εἶναι θεοί». Διὰ τοῦτο λοιτὸν δέρεται εἰς τὸ στόμα, καὶ κρεμασθεὶς κατεξεσχίσθη.
Ἔπειτα ζητεῖ ὁ Ἅγιος καὶ φέρουσι παιδίον μικρὸν πρὸς ἔλεγχον περισσότερον τοῦ ἐπάρχου, ὑπὸ τοῦ ὁποίου ἐρωτηθὲν τὸ νήπιον εἰς ποῖον Θεὸν πιστεύει, ἀπεκρίθη ὅτι εἰς τὸν Θεὸν τῶν Χριστιανῶν [1]. Ὅθεν δέρεται τὸ παιδίον, παρεστώσης ἐκεῖ καὶ τῆς μητρός του· δερόμενον δὲ ἐδίψησε καὶ ἐζήτησεν ὕδωρ. Ἡ δὲ μήτηρ, εὐσεβὴς οὖσα καὶ θεοφιλής, τοῦ εἶπε· «Μὴ πίῃς, ὦ τέκνον μου, ἀπὸ τοῦτο τὸ φθαρτὸν καὶ πρόσκαιρον ὕδωρ, ἀλλ’ ὑπόμεινον διὰ νὰ ὑπάγῃς νὰ πίῃς ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ ζῶν καὶ ἀθάνατον ὕδωρ τῆς μακαριότητος». Ἐπειδὴ δὲ τὸ νήπιον ἤλεγχε τὸν τύραννον, ἐδάρη καὶ δευτέραν φορὰν καὶ ἔπειτα ἀπεκεφαλίσθη διὰ ξίφους, λαβὸν οὕτω τὸ μακάριον τὸν στέφανον τῆς ἀθλήσεως. Τοῦ δὲ Ἁγίου Ρωμανοῦ ἔκοψαν τὴν γλῶσσαν, καὶ μετὰ τὴν τομὴν αὐτῆς πάλιν ἐλάλει παραδόξως εὐχαριστῶν τὸν Θεόν. Ἐπειδὴ δὲ ἠκούσθη τὸ παράδοξον τοῦτο θαῦμα εἰς τὸν βασιλέα Mαξιμιανόν, κατὰ προσταγὴν αὐτοῦ ἔπνιξαν τὸν Mάρτυρα ἐν τῇ φυλακῇ καὶ ἐλύτρωσαν αὐτὸν ἐκ τῆς προσκαίρου ταύτης ζωῆς. Οὕτω δὲ ὁ Ἅγιος ἔλαβε τὸν τοῦ Μαρτυρίου ἀμάραντον στέφανον.
Ὑποσημειώσεις
[1] Περὶ τοῦ παιδίου τούτου ὁ θεῖος Χρυσόστομος γράφει τὰ ἑξῆς: «Ὡς γὰρ εἶδεν (ὁ Μάρτυς) τὸν δικαστὴν πρὸς τὴν τῶν δαιμόνων σπουδὴν αὐτὸν ἐκκαλούμενον, αἰτεῖ βρέφος ἐξ ἀγορᾶς ἀχθῆναι, ὡς ἐκεῖνο τῶν ζητουμένων παρὰ τοῦ δικαστοῦ κριτὴν ποιησόμενον. Καὶ προσαχθέντι τῷ βρέφει, τῶν περὶ τῶν προκειμένων προσῆγεν ἐρώτησιν· Τέκνον, φησί, δίκαιόν ἐστι τὸν Θεὸν προσκυνεῖν, ἢ τοὺς θεοὺς τοὺς λεγομένους ὑπὸ τούτων; Πολλὴ τῆς τοῦ Μάρτυρος σοφίας ἡ περιουσία. Τοῦ δικαστοῦ δικαστὴν τὸ παιδίον καθίζει, τὸ δὲ ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ ταχέως ἀπεφήνατο ψῆφον, ἵνα δειχθῇ καὶ παιδία δυσσεβούντων δικαστῶν συνετώτερα, μᾶλλον δὲ ἵνα φανῇ μὴ μόνον Μάρτυς ὁ Μάρτυς (δηλ. ὁ Ρωμανός), ἀλλὰ καὶ Μαρτύρων ἀλείπτης. Οὐδὲ τοῦτο δὲ ὅμως τὴν δικαστικὴν ὑπεσκέλισε λύσσαν· ἀλλ’ εὐθὺς ἐπὶ τοῦ ξύλου μετὰ τοῦ βρέφους ὁ Μάρτυς ἠρπάζετο, καὶ τὴν τοῦ ξύλου κόλασιν εἰρκτὴ διεδέχετο, κἀκείνην ψῆφος ποικίλας τοῖς Ἀθληταῖς τὰς τιμωρίας μερίζουσα. Τὸ μὲν γὰρ βρέφος θανάτῳ, τὸν δὲ Μάρτυρα τῇ τῆς γλώττης ἐκτομῇ κατεδίκασεν». Ὥστε κατὰ τοὺς λόγους τοῦ θείου Χρυσοστόμου, ὁ Μάρτυς ἠρώτησε τὸ παιδίον, καὶ οὐχὶ ὁ ἔπαρχος· ἴσως δὲ νὰ ἠρώτησαν καὶ οἱ δύο («Patrologia Graeca», τόμ. 50, στ. 613).