ΝΕΙΛΟΣ ὁ πολὺς καὶ θαυμάσιος εἰς τοὺς λόγους ἦτο κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Θεοδοσίου τοῦ Μεγάλου καὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Ἀρκαδίου [1] [τοθ’-υη’ (379-408)] ἐτύγχανε δὲ ἔπαρχος Κωνσταντινουπόλεως χρηματίσας καὶ μαθητὴς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Οὗτος λαβὼν διὰ γάμου σεμνὴν γυναῖκα, ἐγέννησε δύο τέκνα, ἕν ἄρρεν καὶ τὸ ἕτερον θῆλυ. Ἔπειτα κατέπεισε τὴν σύζυγόν του νὰ ἀφήσωσι μὲν καὶ οἱ δύο τὴν Κωνσταντινούπολιν, νὰ ὑπάγωσι δὲ εἰς τὰ Μοναστήρια τῆς Αἰγύπτου. Πορευθέντες λοιπὸν ἐκεῖ, ἐμοίρασαν οἱ δύο τὰ δύο τέκνα των καὶ ὁ μὲν θεῖος Νεῖλος ἔλαβε τὸν υἱόν των Θεόδουλον, ἡ δὲ σύζυγός του τὴν θυγατέρα καὶ οὕτως ἐχωρίσθησαν ἀπ’ ἀλλήλων. Λαβὼν δὲ ὁ Νεῖλος τὸν Θεόδουλον, μετέβη εἰς τὸ Σίναιον ὄρος καὶ διέμεινε μετὰ τῶν ἐκεῖ Πατέρων. Ἐλθόντες δὲ αἴφνης βάρβαροι εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον ᾐχμαλώτισαν ὁμοῦ μὲ ἄλλους Πατέρας καὶ τὸν υἱόν του Θεόδουλον [2], τὸν ὁποῖον ἐθρήνει ὡς αἰχμάλωτον ὁ Ὅσιος ὑπὲρ τὸ δέον, ὑπὸ τῆς φυσικῆς φιλοστοργίας νικώμενος, καθὼς ἀναφέρεται ὁ θρῆνος οὗτος εἰς τὸ παρ’ αὐτοῦ συντεθὲν σύγγραμμα. Ἀξιωθεὶς δὲ μετὰ ταῦτα τῆς θείας Ἱερωσύνης, συνέθεσε λόγους ἀσκητικοὺς πλήρεις πάσης σοφίας καὶ ὠφελείας· ὁμοίως συνέγραψεν ἐπιστολὰς καὶ κεφάλαια πάμπολλα καὶ πολλοὺς δι’ αὐτῶν παρεκίνησε νὰ συζῶσι μὲ τὸν θεῖον ἔρωτα τοῦ Χριστοῦ. Οὕτω λοιπὸν πολιτευσάμενος, ἐν εἰρήνῃ ἀνεπαύθη [3].
Ὑποσημειώσεις
[1] Εἰς τὰς μέχρι τοῦδε γενομένας ἐκδόσεις τοῦ Συναξαριστοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς Μηναίοις, ἀναγράφεται ἐσφαλμένως, ὡς εἶχε παραληφθῆ ἀπὸ τὸν χειρόγραφον Συναξαριστήν, ὅτι ὁ Ἅγιος οὗτος ἤκμασε κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Μαυρικίου (582-602), διωρθώθη ὅμως παρ’ ἡμῶν εἰς τὸ ἀκριβές, ὡς ἀνωτέρω, διότι οὕτως ἔχει ἱστορικῶς ἡ ἀλήθεια, δεδομένου ὅτι ὁ Ὅσιος Νεῖλος, ὡς ἀνωτέρω ἀναφέρομεν, ἐχρημάτισε καὶ μαθητὴς τοῦ θείου Χρυσοστόμου, ἐξετιμᾶτο δὲ πολὺ καὶ ὑπὸ τοῦ βασιλέως Ἀρκαδίου διὰ τὰς ἀρετάς του.
Ὅταν μάλιστα μετὰ τὴν ἐξορίαν τοῦ χρυσορρήμονος Πατριάρχου ὁ Ἀρκάδιος, ὑφίστατο ἐλέγχους τῆς συνειδήσεως καὶ ἀντιμετώπιζε σφοδρὰν τὴν ὀργὴν τοῦ Θεοῦ ἐκδηλουμένην διὰ διαφόρων σημείων καὶ θεομηνιῶν, ἔσπευσε νὰ ζητήσῃ ἀπὸ τὸν Ὅσιον Νεῖλον νὰ προσευχηθῇ ὑπὲρ τῆς Πόλεως, ὁ δὲ Ὅσιος ἠρνήθη καὶ ἀπήντησε μετὰ παρρησίας εἰς τὸν βασιλέα· «Πῶς θέλεις νὰ τολμήσω νὰ δεηθῶ διὰ μίαν πόλιν, ἥτις ἀξίζει ἐξ αἰτίας τῶν ἐνόχων της πράξεων νὰ τιμωρηθῇ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, διὰ μίαν πόλιν, ὅπου τὸ ἔγκλημα προστατεύεται ἀπὸ τοὺς νόμους, καὶ ἡ ὁποία ἐξώρισε τὸν μακαριώτατον Ἰωάννην, τὸν στῦλον τῆς Ἐκκλησίας, τὸν λύχνον τῆς ἀληθείας, τὴν σάλπιγγα τοῦ Κυρίου; Ζητεῖς, ἵνα δεηθῶ ὑπὲρ αὐτῆς· ἀλλὰ ζητεῖς τοῦτο ἀπὸ μίαν ψυχὴν συντετριμμένην ἐκ θλίψεως ἐξ αἰτίας τῆς ὑπερβολῆς τῶν κακῶν, τὰ ὁποῖα ἡ πόλις αὕτη διέπραξεν». Εἰς ἄλλην πάλιν ἐπιστολὴν τοῦ ἔγραφεν: «Ἐξεδίωξας τὸν Ἰωάννην, τὸ μεγαλύτερον φῶς τῆς γῆς, ἄνευ λόγου τινός, διότι ἀφῆκες τὸν ἑαυτόν σου ἐλαφρότατα εἰς τὰς κακὰς συμβουλὰς Ἐπισκόπων τινῶν, τῶν ὁποίων τὸ πνεῦμα δὲν εἶναι ὑγιές. Ἐλθὲ λοιπὸν εἰς τὸν ἑαυτόν σου καὶ ἀφοῦ ἐστέρησες τὴν Ἐκκλησίαν τῆς ἁγνῆς καὶ ἁγίας διδασκαλίας, τὴν ὁποίαν ἐλάμβανεν ἐκ τοῦ Ἰωάννου, ἀναγνώρισον τοὐλάχιστον τὸ σφάλμά σου καὶ μετανόησον» (Ἴδε «Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως» σελ. 224, ἔκδοσις «Ζωῆς», Ἀθῆναι 1982). Βλέπε καὶ τὸ συναξάριον μετὰ σχετικὴς ὑποσημειώσεως ἐν τόμῳ Αʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Τὰ συγγράμματα τοῦ Ὁσίου Νείλου ἐξεδόθησαν τύποις ὑπὸ τοῦ Ἀββᾶ Migne ἐν τῇ «Patrologia Graeca», Τόμ. 79.
[2] Τὰ περὶ τῶν Ὁσίων τούτων Πατέρων βλέπε εἰς τὴν ιδʹ (14ην) Ἰανουαρίου (Τόμος Αʹ) τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[3] Λέγουσι δέ τινες, ὅτι τὸ λείψανον τοῦ Ὁσίου τούτου καὶ τοῦ υἱοῦ του Θεοδούλου, ὁμοῦ μὲ ἄλλων Ἀσκητῶν λείψανα, εὑρίσκονται εἰς τὸν ἐν Κωνσταντινουπόλει σεβάσμιον Ναὸν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων εἰς τὸ Ὀρφανοτροφεῖον ὑποκάτω τοῦ θυσιαστηρίου, τὰ ὁποῖα κατετέθησαν ἐκεῖ ἀπὸ τὸν φιλόχριστον βασιλέα Ἰουστῖνον. Τὸ ὑποκάτω δὲ τοῦ θυσιαστηρίου νοεῖται, ὄχι ὅτι ἦσαν ἐντὸς τοῦ Ἁγίου Βήματος, ὑποκάτω τῆς Ἁγίας Τραπέζης, τὰ ἅγια λείψανα ταῦτα, διότι πῶς ἦτο δυνατὸν τόσα λείψανα νὰ χωρήσωσιν ἐκεῖ, ἀλλ’ ὑπονοεῖται τοῦτο, ὅτι, καθὼς παρέδωκαν εἰς ἡμᾶς οἱ τοὺς παλαιοὺς Ναοὺς ἱστορήσαντες, ὄπισθεν τοῦ Ἁγίου Βήματος, ὑποκάτω τοῦ ἐδάφους, ἦτο τόπος κατεσκευασμένος ὡς κοιμητήριον, ἵνα ἀποτίθενται ἐκεῖ τὰ τίμια λείψανα τῶν Ἁγίων καθὼς καὶ εἰς τὰ κοιμητήρια τῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους Μοναστηρίων, ὑποκάτω τοῦ Ναοῦ τοῦ κοιμητηρίου εἶναι τόπος θολοειδῶς ἐκτισμένος ἐπὶ τούτῳ, ἵνα κατατίθενται ἐκεῖ μετὰ τὴν ἀνακομιδὴν τὰ ὀστᾶ τῶν τελευτησάντων ἀδελφῶν.