Ὑποσημειώσεις
[1] Λικίνιος· συμβασιλεῦς τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἐν τῇ Ἀνατολῇ μετὰ τοῦ Μαξιμίνου. Οἱ δὺο περιῆλθον εἰς ρῆξιν μεταξύ των, συναφθείσης δὲ μάχης ἐν Περίνθῳ τῆς Θρᾴκης ἐν ἔτει 313, ἐνίκησεν ὁ Λικίνιος, ὁ δὲ Μαξιμῖνος διαφυγὼν ἀπέθανε μετ’ ὀλίγον εἰς Ταρσὸν τῆς Κιλικίας. Βλέπε περὶ αὐτῶν πλατύτερον ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, τῇ καʹ (21ῃ) τοῦ μηνὸς Μαΐου ἐν τόμῳ Εʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας».
[2] Ἡ λίμνη τῆς Σεβαστείας, ἥτις ἐκ τῶν ἐν αὐτῇ μαρτυρησάντων Ἁγίων ἔλαβε τὸ ὄνομα Λίμνη τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα, εὑρίσκετο πρὸς δυσμὰς τῆς Σεβαστείας καὶ εἰς ἀπόστασιν 1/4 τῆς ὥρας ἀπ’ αὐτῆς, ἐσχηματίζετο δὲ ἀπὸ τά ὕδατα τοῦ ποταμοῦ Ἅλυος (τουρκιστὶ Κιζὶλ Ἰρμάκ), τὰ ὁποῖα, κατὰ τὸν χειμῶνα ἰδίως, ὑπῆρχον ἄφθονα. Διὰ νὰ ἐννοήσῃ ὁ ἀναγνώστης τὴν ὑπερβάλλουσαν ψυχρότητα τοῦ τόπου σημειοῦμεν, ὅτι ἡ λίμνη εὑρίσκετο είς ὕψος 940 μ. ἀπὸ τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης. Ἡ Σεβάστεια εἶναι ἐκτισμένη εἰς ὕψος 1.302 μ. Ἡ μέση θερμοκρασία τῆς περιοχῆς κατὰ τὸν χειμῶνα εἶναι 20 βαθμοὶ ὑπὸ τὸ μηδέν, κατὰ δὲ τὸ θέρος 25 ἄνω τοῦ μηδενός. Κατὰ τὸν χειμῶνα οἱ ποταμοὶ παγώνουν. Ὅταν ὁ χειμὼν εἶναι δριμύς, τὸ ψῦχος καθίσταται ἀφόρητον. Ὑπὸ τῶν Τούρκων ἡ λίμνη ἐκλήθη Ἂκ-Σεχήρ. Σήμερον αὕτη ἔχει ἀποξηρανθῆ.
[3] Λέγει περὶ τούτου καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος εἰς τὸ πρὸς τοὺς Ἁγίους ἐγκώμιον αὐτοῦ· «Μία δὲ ἦν πάντων εὐχή· Τεσσαράκοντα εἰσήλθομεν εἰς τὸ στάδιον, οἱ Τεσσαράκοντα στεφανωθείημεν, Δέσποτα. Μὴ λείψῃ τῷ ἀριθμῷ μηδὲ εἷς. Τίμιός ἐστιν, ὃν ἐτίμησας τῇ νηστείᾳ τῶν τεσσαράκοντα ἡμερῶν, δι’ οὗ νομοθεσία εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον». (Migne τ. 31 στ. 520). Εἰς τὸν ἀριθμὸν 40 ἰδιαιτέρα ἀπεδίδετο σημασία ὑπὸ τῶν Βυζαντινῶν, ἀλλὰ καὶ ἔτι ἀποδίδεται ὑπὸ τῶν νεωτέρων Ἑλλήνων. Σχετικὴν περὶ τούτου μελέτην ἐποίησεν ὁ Γ. Κ. Σπυριδάκης, ἥτις καὶ ἐξεδόθη τύποις ὑπὸ τὸν τίτλον «Ὁ ἀριθμὸς τεσσαράκοντα παρὰ τοῖς Βυζαντινοῖς καὶ νεωτέροις Ἕλλησι», Ἀθῆναι 1939. Ἐν αὐτῇ καὶ εἰδικῶς περὶ τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα ὁ συγγραφεὺς ποιεῖται λόγον ἐν σελ. 81, σημ. 1η.
[4] Ὡς ἑξῆς περιγράφει τὸ σημεῖον τοῦτο ὁ Μέγας Βασίλειος· «Ὡς δέ, οἱ μὲν ἠγωνίζοντο, ὁ δὲ ἐπετήρει τὸ ἐκβησόμενον, εἶδε θέαμα ξένον, δυνάμεις τινὰς ἐξ οὐρανοῦ κατιούσας, καὶ οἶον παρὰ Βασιλέως δωρεὰς μεγάλας διανεμούσας τοῖς στρατιώταις, αἳ τοῖς μὲν ἄλλοις πᾶσι διήρουν τὰ δῶρα, ἕνα δὲ μόνον ἀφῆκαν ἀγέραστον, ἀνάξιον κρίνασαι τῶν οὐρανίων τιμῶν· ὃς εὐθὺς πρὸς τοὺς πόνους ἀπαγορεύσας, πρὸς τοὺς ἐναντίους ἀπηυτομόλησε».
[5] Ποῖος εἶναι ὁ Επίσκοπος Σεβαστείας Πέτρος, ὅστις τὰ ἱερὰ τῶν Ἁγίων Λείψανα ἐκ τοῦ ποταμοῦ περισυνέλεξε; Πάντως ἄλλος τις συνώνυμος καὶ ὄχι ὁ νεώτερος ἀδελφὸς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου Πέτρος, τὸν ὁποῖον ὁ Μέγας Βασίλειος ἐχειροτόνησε Πρεσβύτερον ἐν ἔτει 370, εἶτα δὲ καὶ Ἐπίσκοπον τῆς Σεβαστείας. Ἄλλωστε οὐδεὶς ἐκ τῶν Βιογράφων τῶν Ἁγίων λέγει τοιοῦτον τι. Διὰ τὸν ἀδελφὸν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου θεῖον Πέτρον εἶναι γνωστὸν ὅτι παντὸς ἄλλου περισσότερον ἐπεμελήθη τῶν τιμίων Λειψάνων τῶν Ἁγίων. Ἀλλ’ οὗτος κατὰ τὴν ἐποχὴν τοῦ Μαρτυρίου τῶν Ἁγίων δὲν εἶχεν εἰσέτι γεννηθῆ. Οἱ Ἅγιοι Τεσσαράκοντα ἐμαρτύρησαν ἐν ἔτει 320, ὁ Μέγας Βασίλειος ἐγεννήθη ἐν ἔτει 329, ὁ Πέτρος ὑπῆρξεν ἔτι νεώτερος. (Τὰ κατὰ τὸν θεῖον τοῦτον Πέτρον βλέπε ἐν τῷ κατὰ πλάτος Βίῳ τῆς ἀδελφῆς αὐτοῦ Ὁσίας Μακρίνης τῆς ἐορταζομένης τὴν ιθʹ (19ην) Ἰουλίου, κατακεχωρισμένῳ ἐν τόμῳ Ζʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»). Ἑπομένως ὁ ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ Μαρτυρίου τῶν Ἁγίων ἀναφερόμενος Ἐπίσκοπος Σεβαστείας Πέτρος ἄλλος εἶναι ἀπὸ τὸν ἀδελφὸν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἴσως καὶ νά μὴ ἐλέγετο Πέτρος, ἀλλ’ ἀπεδόθη εἰς αὐτὸν τὸ ὄνομα τοῦτο ἐκ συγχύσεως πρὸς τὸ ὄνομα τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου θείου Πέτρου, ὅστις, ὡς εἴπομεν, περισσότερον παντὸς ἄλλου ἐνδιεφέρθη περὶ τῶν τιμίων Λειψάνων τῶν Ἁγίων. Πρὸς πληρεστέραν δὲ τοῦ ἀναγνώστου ἐνημέρωσιν ἐπὶ τῆς ἱστορικῆς ἐξελίξεως τῆς τύχης τῶν Τιμίων Λειψάνων τῶν Ἁγίων καὶ τῆς εἰς τούτους ἀπονεμομένης τιμῆς ἀπὸ τῆς ἀποχῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου μέχρι σήμερον παραθέτομεν ἐνταῦθα σύντομον ἀπόσπασμα ληφθὲν ἐκ τοῦ ἐν τῇ ὑποσημειώσει τῆς σελίδος 164-165 ἀναφερομένου ἔργου τοῦ αἰδεσιμολογιωτάτου Πρωθιερέως Πατρὸς Ἰωάννου Ράμφου, ἔχον οὕτω:
«Δημοφιλέστατον κατέστη καθ’ ἅπασαν τὴν Ἀνατολὴν τὸ Μαρτύριον τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, τῶν ὁποίων τὰ ἱερὰ Λείψανα, ὅσα διεσώθησαν ἐκ τῆς πυρᾶς, ἐπιμελῶς ἐτιμήθησαν καὶ διενεμήθησαν εἰς διαφόρους πόλεις ὅπου καὶ Ναοί ἱδρύθησαν εἰς τιμήν των. Οἱ γονεῖς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, κατέχοντες κόνιν καὶ τεμάχια τῶν ἱερῶν Λειψάνων τῶν Μαρτύρων τούτων, ἀνήγειραν εἰς τιμὴν τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα τὸν πρῶτον ἐν τῇ Ἀνατολῇ Ναόν, εἰς τὸν ὁποῖον καὶ ἐτάφησαν, εἰς κτῆμά των ἐν Πόντῳ, παρὰ τὸν ποταμὸν Ἶριν. Ἡ πρὸς τοὺς Ἁγίους τούτους τιμὴ κατέστη κληρονομικὴ εἰς τὴν οἰκογένειαν τοῦ Βασιλείου. Ἡ ἀδελφή του Μακρῖνα, κατέχουσα τεμάχια τῶν ἱερῶν λειψάνων, ἀνήγειρεν εἰς τιμὴν τῶν Ἁγίων γυναικείαν ἐν Καισαρείᾳ τῆς Καππαδοκίας Μονήν, τῆς ὁποίας ἀνέλαβε τὴν διεύθυνσιν. Μονὴν δ’ ὡσαύτως δι’ ἄνδρας εἰς τιμὴν τῶν Ἁγίων ἵδρυσε καὶ ὁ ἀδελφός του Πέτρος, ὁ μετέπειτα Ἐπίσκοπος Σεβαστείας, διάδοχος, ὡς πιστεύεται, τοῦ Ἱερομάρτυρος Βλασίου, τῆς ὁποίας διετέλεσεν Ἡγούμενος. Κατὰ τὰ Ἄκτα, ὁ Πέτρος ἐν Σεβαστείᾳ ἐπεμελήθη περισσότερον παντὸς ἄλλου τῶν Λειψάνων τῶν Ἁγίων. Δύο ἀνεψιαί τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, διευθύνουσαι ἐν Καισαρείᾳ Μονήν, ἔλαβον παρὰ τοῦ θείου των Βασιλείου τεμάχια τῶν ἱερῶν Λειψάνων τῶν Μαρτύρων».
«Ἐν Κωνσταντινουπόλει ὁ Θεὸς ἐδόξασε τοὺς Ἁγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας ἰδίως ἐπὶ τῆς αὐτοκρατείρας Πουλχερίας, εἰς τὴν ὁποίαν, περὶ τὸ 438, καθ’ ἃ ἐν λεπτομερείᾳ διηγεῖται ὁ Σωζόμενος, ἐνεφανίσθησαν ἐν ὀνείρῳ ὁ Ἅγιος Μάρτυς Θύρσος καὶ οἱ Τεσσαράκοντα Μάρτυρες. Ὁ πρῶτος ἀπεκάλυψεν εἰς αὐτὴν τὰ κεκρυμμένα ἐν Κωνσταντινουπόλει ὑπὸ τὴν γῆν ἱερὰ Λείψανα τῶν Μαρτύρων. Μετὰ πολλὰς ἐρεύνας ἀνεκαλύφθησαν τὰ Λείψανα παρὰ τὸν τάφον τῆς διακονίσσης Εὐσεβείας εἰς δύο ἀργυρᾶς θήκας, αἵτινες κατὰ τὴν διαθήκην τῆς Εὐσεβείας, εἶχον ἐναποτεθῆ ἐν τῷ τάφῳ της εἰς τὸ μέρος τῆς κεφαλῆς της. Ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀνηγέρθησαν τρεῖς Ναοὶ εἰς τὴν τιμὴν τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα, εἷς ὑπὸ τῆς Πουλχερίας (†453), δεύτερος ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος Ἀναστασίου (491-518) καὶ τρίτος ὑπὸ τοῦ Τιβερίου, πενθεροῦ τοῦ αὐτοκράτορος Μαυρικίου (582-602). (Περὶ τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει εἰς τὴν τιμὴν τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων ἱδρυθέντων Ναῶν βλέπε πλατύτερον: Μανουὴλ Ι. Γεδεών, «Βυζαντινὸν ἑορτολόγιον», Κωνσταντινούπολις 1899, σελ. 81). Ἐν Ἐμέσῃ τῆς Συρίας ἱδρύθη εἰς τιμὴν τῶν Ἁγίων τούτων Μαρτύρων Ναός, ἐν δὲ τῇ Παλαιστίνῃ Μελάνη ἡ Νέα, μετὰ τὸ 431, ἵδρυσε Μονήν, εἰς τὴν ὁποίαν καὶ ἐναπέθηκε «κόνιν» ἐκ τῶν ἱερῶν τούτων Λειψάνων. Ἡ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Ξηροποτάμου, ἱδρυθεῖσα πιθανῶς τὸν Ιʹ αἰῶνα, τιμᾶται ἐπ’ ὀνόματι τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων» (βλ. Εὐδοκίμου Ξηροποταμινοῦ τοῦ Κρητός, «Ἡ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ἄθω Ἱερὰ Βασιλική, Πατριαρχική, καὶ Σταυροπηγιακὴ σεβασμία Μονὴ τοῦ Ξηροποτάμου», Θεσσαλονίκη 1926). Ναοὶ καὶ Μοναὶ ἱδρύθησαν καὶ πολλαχοῦ τῆς Ἑλλάδος ὡς π.χ. ἐν Λακεδαίμονι (βλ. Μ. Σακελλαροπούλου, «Ἡ Ἱερὰ Μονὴ τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα ἐν Λακεδαίμονι», Ἀθῆναι 1921, «Νέος Ἑλληνομνήμων» Εʹ σελ. 278 κ. ἐξ.) καὶ ἐν Ἠπείρῳ, (Ε. Δημητρίου, εἶτα Μητροπολίτου Ζακύνθου, «Ὁ Ναὸς καὶ αἱ κατακόμβαι τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων», «Ἱερὸς Σύνδεσμος» 1913, ἀριθ. 198, σελ. 8)».
«Ἐν τῇ Δύσει ἡ τιμὴ πρὸς τοὺς Ἁγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας ἦτο ἀνέκαθεν διαδεδομένη. Γαυδέντιος ὁ Ἐπίσκοπος τῆς ἐν Ἄνω Ἰταλίᾳ Βρεσκίας (Bresse) († μεταξὺ τῶν ἐτῶν 420-427), διερχόμενος ἐκ Καισαρείας Καππαδοκίας καὶ μεταβαίνων εἰς τοὺς Ἁγίους Τόπους, ἔλαβε παρὰ τῶν γηραιῶν ἀνεψιῶν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου τμῆμα τῶν ἱερῶν Λειψάνων τῶν Μαρτύρων καὶ ἵδρυσεν ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ του εἰς τιμὴν τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα καὶ ἄλλων Μαρτύρων Ναόν. Κατὰ τὰ ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ τούτου, ἐπὶ παρουσίᾳ πλείστων περιφανῶν Ἐπισκότων ἐξεφώνησεν ὁ Γαυδέντιος λόγον, εἰς τὸν ὁποῖον ἔπλεξε καὶ τὸ ἐγκώμιον τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα, ὑπ’ ὄψιν του ἔχων τὴν ὁμιλίαν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ἐν Ρώμῃ πιστεύεται, ὅτι ἡ Ὁσία Μελάνη ἡ Νέα μετέφερεν ἐκ Παλαιστίνης μέρος τῆς τέφρας ἐκ τῶν ἱερῶν Λειψάνων τῶν Ἁγίων καὶ ὅτι εἰς τοῦτο τὸ γεγονὸς ὀφείλεται ἡ ἵδρυσις αὐτόθι δύο Ναῶν ἐπ’ ὀνόματι τῶν Ἁγίων (ἔνθ’ ἀν. σ. 526 ἑξ.). Ἐν Βενετίᾳ ὡσαύτως πιστεύεται, ὅτι τὰ Λείψανα τοῦ Ἁγίου Μελίτωνος καὶ τῶν σὺν αὐτῷ, ἅτινα μετέφερον ἔμποροι ἐξ Ἀνατολῆς καὶ εὕρηνται ἐν τῷ αὐτόθι Ναῷ τοῦ Ἁγίου Λαζάρου, ἀνήκουν εἰς δύο ἐκ τῶν Τεσσαράκοντα Μαρτύρων τῆς Σεβαστείας (Petites Bollandistes, ἔνθ’ ἀν. σ. 335 σημ. 3). Ἀλλὰ καὶ πόλεις ἔλαβον τὸ ὄνομα ἐκ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Ἁγίων (Ἅγιοι Σαράντα Ἠπείρου). Τὸ οὐχὶ σπανίως διδόμενον κατὰ τὸ βάπτισμα ὄνομα Σαράντης εἶναι εἰλημμένον ἐκ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Τεσσαράκοντα Μαρτύρων».
[6] Τὰ ἐνταῦθα παρατιθέμενα ὀνόματα τῶν Ἁγίων συμφωνοῦν μὲ τὰ ἐν τοῖς Μηναῖοις τοιαῦτα. Ἔν τισι Κώδιξι διαφέρουν τινὰ αὐτῶν. Οὕτως εἰς τοὺς Παρισινοὺς Κώδικας 1476 καὶ 1575 (βλέπε Ἁγιολόγιον Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, σελ. 319) τὰ ὀνόματα τῶν Ἁγίων ἀναγράφονται κατὰ τὸν ἑξῆς τύπον, ἐν ἀλφαβητικῇ σειρᾷ ὧδε παρατασσομένων. Ἀγγίας, Ἀγλάϊος, Ἀέτιος, Ἀθανάσιος, Ἀκάκιος, Ἀλλέξανδρος, Βιβιανὸς (ἐν ἄλλοις Βικράτιος), Γάϊος, Γοργόνιος, Δομετιανὸς (ἢ Δομέτιος), Δόμνος, Ἐκδίκιος, Εὐνοϊκός, Εὐτύχιος, Ἠλιάδης (ἢ Ἠλίας), Ἡράκλειος, Ἡσύχιος, Θεόδουλος, Θεόφιλος, Ἰωάννης, Ἰουλιανὸς (Ἐλιανὸς ἡ Ἡλιανός), Κάνδιδος (ἢ Κλαύδιος), Κλαύδιος, Κύριλλος, Κυρίων, Λεόντιος, Λυσίμαχος, Μελίτων, Νικόλαος, Ξάνθιος (ἡ Ξανθίας), Οὐαλέριος, Οὐάλης, Πρίσκος, Σακεδὼν (ὴ Σακερδών), Σεβηριανός, Σισίννιος, Σμάραγδος, Φιλοκτήμων, Φλάβιος, Χουνίων. Ὡς βλέπει ὁ ἀναγνώστης ἐν τοῖς Παρισινοῖς Κώδιξι παραλείπονται ἐντελῶς ὁ ἕτερος Γοργόνιος καὶ ὁ Εὐτυχής, προστίθενται δὲ Λεόντιος καὶ Κλαύδιος. Πιθανὸν οὗτοι νὰ εἶχον διπλᾶ ὀνόματα, ὅπως πολὺ συχνὰ συμβαίνει τοῦτο. Ἕτερα ὀνόματα διαφέρουν πως ὡς πρὸς τὴν γραφήν. Ἐν τῷ ἡμετέρῳ πίνακι ἀναγράφονται δύο ὀνόματα Ἠλιανὸς καὶ Ἠλίας, ἐν τοῖς Παρισινοῖς Κώδιξι τὰ αὐτὰ πρόσωπα φέρονται ὑπὸ τὸ ὄνομα Ἰουλιανὸς (ἢ Ἑλιανὸς ἢ Ἡλιανὸς) καὶ Ἠλιάδης ἢ Ἠλίας.
Πλὴν τῶν μικροδιαφορῶν τούτων, αἵτινες παρατηροῦνται μεταξὺ τῶν ἡμετέρων καὶ τῶν Παρισινῶν πινάκων, ὑφίστανται καί τινες εἰσέτι διαφοραὶ ὡς πρὸς τὰ παρατιθέμενα ἐν τῇ διαθήκῃ τῶν Ἁγίων ὀνόματα. Ἐν τῇ διαθήκῃ ταύτῃ, τὴν ὁποίαν βλέπε ἐν ταῖς σελίσιν 185-188, προστίθενται δύο εἰσέτι ὀνόματα Ἴλης καὶ Μελέτιος, παραλείπονται δὲ ἕτερα δύο, τὸ τοῦ Ἀγλαΐου καὶ τὸ τοῦ Ἠλία ἢ Ἠλιάδη. Ἐπίσης παραλείπεται ὁ ἐν τοῖς Παρισινοῖς Κώδιξι ἀναφερόμενος Ἰουλιανός. Εἰς τὸν ἡμέτερον πίνακα ἀναγράφονται δύο ὀνόματα Ἠλιανὸς καὶ Ἠλίας, ἐν τοῖς Παρισινοῖς Κώδιξι ταῦτα φέρονται Ἰουλιανὸς (ἢ Ἑλιανὸς ἡ Ἠλιανὸς) καὶ Ἠλιάδης ἢ Ἠλίας. Ἐν τῇ διαθήκῃ ἀναγράφεται μόνον ὁ Ἡλιανός. Ἑπομένως οὗτος θὰ εἶναι ὁ Ἰουλιανός. Ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει Ἴλης θὰ εἶναι ὁ Ἠλίας ἢ Ἠλιάδης. Ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι εὔκολον νὰ συσχετισθοῦν εἶναι ὁ Ἀγλάϊος καὶ ὁ Μελέτιος. Ὁ Ἀγλάϊος εἶναι ὁ δεσμοφύλαξ, ὅστις τελευταῖος πιστεύσας ἐρρίφθη εἰς τὴν λίμνην. Ὁ Μελέτιος εἶναι ὁ συντάκτης τῆς διαθήκης. Εἶναι δυνατὸν τὰ δύο ταῦτα ὀνόματα νὰ ἀνήκουν εἰς ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πρόσωπον; Τοῦτο ἐξ ἐσωτερικῶν κριτηρίων δὲν φαίνεται νὰ εὐσταθῇ· ἐν τοιαύτῃ ὅμως περιπτώσει ὑπὸ ποῖον ὄνομα ἀναγράφεται ὁ Μελέτιος ἐν τοῖς ἄλλοις Κώδιξι, ἐν οἷς δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦτο; Αὐτὸ δὲν δυνάμεθα νὰ τὸ προσδιορίσωμεν. Διαφορὰ ἐπίσης ὑπάρχει καὶ εἰς τὰ ὀνόματα Βιβιανός, ὅστις γράφεται καὶ Βικράτιος, Νικόλαος, ὅστις γράφεται Νίκαλλος, Λεόντιος ὅστις γράφεται καὶ Θεόκτιστος. Διὰ τοὺς λόγους τούτους νομίζομεν ὅτι πρέτει νὰ δεχώμεθα τὰ ὀνόματα τῶν Ἁγίων ὡς παραδίδονται ταῦτα ἀπὸ τοὺς Συναξαριστὰς καὶ τὰ Μηναῖα.
[7] Ἡ Διαθήκη αὕτη τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων καταχωρίζεται τὸ πρῶτον ἤδη ἐν τῷ Συναξαριστῇ διὰ τῆς παρούσης ἐκδόσεως. Εἰς τοὺς παλαιοτέρους Συναξαριστάς, Ἑλληνικοὺς καὶ Λατινικούς, τυγχάνει ἄγνωστος, οὐδεμία δὲ περὶ ταύτης μνεία γίνεται εἰς τὰ «Acta Sanctorum». Τὰς σχετικὰς περὶ αὐτῆς πληροφορίας παρέχουν ἡμῖν τά «Ἁγιολογικὰ Μελετήματα» τοῦ Πατρὸς Ἰωάννου Ράμφου (βλέπε σημ. σελ. 164-165). Κατ’ αὐτὰ τὸ κείμενον τῆς διαθήκης διεσώθη Ἑλληνιστὶ καὶ σλαυϊστί, ἐξεδόθη δὲ τύποις Ἑλληνιστὶ ὑπὸ τοῦ Lambecius ἐκ Κώδικος τῆς Βιέννης ἐν ἔτει 1671. Τὸ κείμενον τοῦτο περιελθὸν εἰς λήθην ἐξεδόθη ἐκ νέου ἐν ἔτει 1897 ὑπὸ τοῦ Bonvetsch, ὅστις καὶ ἀπέδιξε τὴν γνησιότητα αὐτοῦ. Ὑπὸ τῶν νεωτέρων ἐρευνητῶν ἡ παροῦσα διαθήκη κρίνεται σπουδαιοτάτη ἀπὸ ἱστορικῆς ἀπόψεως. Ἡ ἐπιχειρηματολογία πρὸς ἀπόδειξιν τῆς γνησιότητος αὐτῆς στηρίζεται κυρίως εἰς ἐσωτερικὰ κριτήρια, ἅτινα προσφέρονται ἐκ τοῦ πλήθους τῶν συγκεκριμένων στοιχείων, τὰ ὁποῖα ἐμπεριέχονται ἐν τῷ ἀξιολόγῳ τούτῳ κειμένῳ καὶ τὰ ὁποῖα προσαρμόζονται ἀπολύτως πρὸς τὰς συνθήκας, ὑπὸ τὰς ὁποίας ἔλαβε χώραν τὸ Μαρτύριον. Ὡς συντάκται τῆς διαθήκης φέροντατι οἱ τρεῖς ἐκ τῶν Ἁγίων Μελέτιος, Ἀέτιος καὶ Εὐτύχιος, ἔχει ὅμως γραφῆ διὰ χειρὸς τοῦ πρώτου ἐς αὐτῶν, ἤτοι τοῦ Μελετίου, ὑπογράφεται δὲ ἐξ ὀνόματος καὶ τῶν Τεσσαράκοντα. Ὀνόματά τινα ἐκ τῶν ὑπογραφομένων διαφέρουσι ἐξ ἄλλων παραδιδομένων πινάκων τῶν ὀνομάτων τῶν Ἁγίων, αἱ παρουσιαζόμεναι ὅμως μικροδιαφοραὶ δύνανται νὰ δικαιολογηθοῦν ἐκ τῆς πολυωνυμίας, ἥτις συνηθίζετο κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους. Μεγαλυτέραν δυσχέρειαν παρέχει τὸ ὄνομα τοῦ γραφέως Μελετίου, ὡς μὴ ἀπαντῶν οὐδόλως εἰς ἄλλους πίνακας (βλέπε ἐκτενέστερον περὶ τῶν παρουσιαζομένων εἰς τὰ ὀνόματα διαφορῶν ἐν τῇ προηγουμένῃ ὑποσημειώσει).
[8] Ναζηραῖος· ἀφιερωμένος εἰς τὸν Θεόν. Ναζηραῖοι ἐκαλοῦντο ὑπὸ τῶν Ἑβραίων ἅπαντες οἱ εἰς τὸ Θεὸν ἀφιερωμένοι.
