Ὑποσημειώσεις
[1] Τοῦτο, ὡς καὶ τὰ ἑπόμενα Διαιτάριος καὶ Παππίας, ἦσαν τίτλοι διαφόρων παρὰ τοῖς Βυζαντινοῖς ἱερατικῶν ἀξιωμάτων.
[2] Τὸν Τίμιον καὶ Ζωοποιὸν Σταυρὸν ζητήτασα ἐν Ἱεροσολύμοις ἡ μακαρία Ἑλένη, μήτηρ Κωγσταντίνου τοῦ Μεγάλου, εὗρε κεκρυμμένον ὑπὸ τὴν γῆν περὶ τὸ 325 ἔτος, μέρος δὲ τούτου ἔφερε τότε εἰς Κωνσταντινούπολιν χάριν εὐλογίας, τὸ δὲ λοιπὸν ἀφῆκεν εἰς Ἱεροσόλυμα ὅπου ἔμεινε μέχρι τοῦ ἔτους 614, ὅτε οἱ Πέρσαι ἐλεηλάτησαν τὴ Παλαιστίνην. (Βλέπε εἰς τὴν 14ην Σεπτεμβρίου, τόμος Θʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»). Ἐν τῷ αὐτῷ Συναξαριστῇ (τόμος Αʹ) εἰς τὸ Συναξάριον τοῦ Ἁγίου Ἀναστασίου τοῦ Πέρσου (Ἰανουαρίου 22α) τὸ συγγραφὲν ὑπὸ Συμεῶνος τοῦ Μεταφραστοῦ, βλέπομεν ὅτι τὸ Τίμιον Ξύλον, ὅπερ ἐφυλάττετο ἐν τῷ Ἁγίῳ Γολγοθᾷ ἔνδον θήκης ἐσφραγισμένης, τοῦτο τὸ τῆς Σωτηρίας ἡμῶν τρόπαιον, τὸ λύσαν τὰ δεσμὰ τοῦ θανάτου καὶ καταργῆσαν τὴν δύναμιν τῆς ἁμαρτίας, ὅτε κατελήφθη ὑπὸ τοῦ λεηλατήσαντος τὴν Παλαιστίνην βασιλέως τῆς Περσίας Χοσρόου κατὰ τὸ ἔτος 614 ἔσβεσε τὴν ἀσέβειαν τῶν Περσῶν καὶ τὴν λατρείαν τοῦ πυρὸς κατήργησε. Φαινόμενον δὲ κατακτημένον, κατέκτησεν αὐτὸ τὰς ψυχὰς τῶν κατακτητῶν καθότι ἐφώτισε τοὺς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένους, καὶ ἤναψε τὸ ἐσωτερικὸν πῦρ, ὅπερ ἦλθεν ὁ Σωτὴρ νὰ θέσῃ ἐπὶ τῆς γῆς, δηλαδὴ τὸ τῆς ἀγάπης καὶ τῆς πίστεως, τὸ ὁποῖον προσέταττεν ὁ Θεὸς εἰς τὴν Παλαιὰν Διαθήκην νὰ μένῃ ἀνημμένον πάντοτε ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ, ὡς σύμβολον ὂν τῆς πρὸς ἀλλήλους ἑνώσεως.
Καθὼς δὲ ὅταν οἱ Φιλισταῖοι ἥρπασαν τὴν Κιβωτὸν τῆς Διαθήκης κατετροπώθησαν ὑπὸ τῶν Ἰσραηλιτῶν, οὕτω καὶ οἱ Πέρσαι, λαφυραγωγήσαντες τὸν Τίμιον Σταυρόν, ἐνικήθησαν ὑπὸ τοῦ βασιλέως Ἡρακλείου τὸ ἔτος 628. Ὅθεν ἔντρομοι γενόμενοι ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους· «Ἦλθεν ὁ Θεὸς τῶν Χριστιανῶν εἰς τοὺς τόπους ἡμῶν, καὶ τί ἆρα ἔσται περὶ ἡμῶν;». Ἱστορεῖ δὲ καὶ ὁ Βέδας εἰς τὴν ἐπιτομὴν τῶν ἁγίων Τόπων τῆς Ἱερουσαλήμ, ὅτι ἐκ τῶν ρόδων ἢ κόμβων τοῦ Τιμίου ξύλου, τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ, ὅπερ ὁ Ἡράκλειος, μετὰ τὴν νίκην του κατὰ τῶν Περσῶν, ἔφερεν ἐκ τῆς Περσίας εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἔρρεεν ὑγρὸν εὐωδέστατον διὰ τοῦ ὁποίου ἰατρεύετο πᾶσα ἀσθένεια.
Ἀλλὰ καὶ τὸ ἅγιον ἔλαιον τῆς κανδήλας τοῦ Τιμίου Ξύλου τοῦ Σταυροῦ ἐποίει θαύματα, ἐξ αὐτοῦ δὲ λαμβάνοντες οἱ Χριστιανοὶ τὸ ὠνόμαζον ἔλαιον τοῦ Σταυροῦ. Διὸ καὶ ὁ Μοναχὸς Κύριλλος γράφει, ὅτι ὁ Ὅσιος Σάββας διὰ τοῦ ἐλαίου τῶν κανδηλῶν τῶν ἁγίων Εἰκόνων πολλὰ ἐποίησε θαύματα, καὶ πολλὰ δαιμόνια ἐξέβαλεν. Ἀλλὰ καὶ ὁ Θεοδώρητος λέγει, ὅτι ὁ Ὅσιος Ἰάκωβος διὰ τοῦ ἐλαίου τῆς κανδήλας, ἥτις ἦτο ἀνημμένη ἔμπροσθεν τῶν εἰκόνων τῶν Μαρτύρων (ὅπερ καὶ ἔλαιον τῶν Μαρτύρων ἐπονομάζεται) πολλὰ πάθη ἐθεράπευσε καὶ ἡ Ἁγία Θωμαῒς ἰάτρευσε Μοναχὸν πολεμούμενον ὑπὸ τῆς πορνείας, ἅμα ἐχρίσθη ἐκεῖνος μὲ ἔλαιον τῆς κανδήλας της, ὡς γράφεται εἰς τὸ Συναξάριον αὐτῆς τὴν 14ην Ἀπριλίου (βλέπε ἐν τόμῳ Δʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).
