Ἱ. Μονῆς Σταυρονικήτα, Ἁγίου Ὄρους.
Ἔργον Θεοφάνους τοῦ Κρητός, ΙϚʹ αἰῶνος.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ὁ Ἐπίσκοπος Νύσσης καὶ ἐν Ἁγίοις Πατὴρ ἡμῶν ἦτο ἀδελφὸς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, νεώτερος αὐτοῦ, λαμπρὸς καὶ οὗτος εἰς τοὺς λόγους καὶ ζηλωτὴς ἔνθερμος τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως. Ἐγεννήθη κατὰ τὸ ἔτος τλα’ (331), ἐγένετο δὲ τῷ τοβ’ (372) Ἐπίσκοπος Νύσσης (ἥτις κοινῶς Νύσι ὀνομάζεται, πόλις μὲ θρόνον Ἐπισκόπου, ὑπὸ τὸν Καισαρείας, ἀπέχουσα ταύτης ἑξήκοντα μίλια). Ἐξωρίσθη ὑπὸ τοῦ ἀρειανόφρονος Οὐάλεντος τῷ 374, ἀνεκλήθη δὲ εἰς τὸν θρόνον αὐτοῦ τῷ 378 ὑπὸ Θεοδοσίου τοῦ Μεγάλου. Παρέστη εἰς τὴν ἐν Ἀντιοχείᾳ τοπικὴν Σύνοδον, ὑπὸ τῆς ὁποίας ἀπεστάλη πρὸς ἐπίσκεψιν τῶν τῆς Ἀραβίας καὶ Παλαιστίνης Ἐκκλησιῶν, ὑπὸ τοῦ Ἀρειανισμοῦ μολυνομένων καὶ σπαραττομένων διὸ καὶ προστάτης ἐχρημάτισε τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας.
Ὁ θεῖος Γρηγόριος ἦτο παρὼν καὶ αὐτὸς μετὰ τῶν ἑκατὸν πεντήκοντα Ἐπισκόπων, οἱ ὁποῖοι συνήχθησαν εἰς τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει γενομένην Οἰκουμενικὴν δευτέραν Σύνοδον κατὰ τῶν πνευματομάχων ἐν ἔτει τπα’ (381) καὶ ὑπῆρξεν ὑπέρμαχος μὲν τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, ἀντίμαχος δὲ τῆς δυσσεβοῦς αἱρέσεως τῶν πνευματομάχων, κατατροπώσας αὐτοὺς μὲ γραφικὰς ἀποδείξεις καὶ μὲ τὴν δύναμιν τῶν λόγων του, διότι μετελθὼν πᾶν εἶδος λόγου καὶ εὐδοκιμήσας κατὰ τὴν ἀρετήν, ἔλαβε καὶ τὴν νίκην. Ζήσας δὲ ἔτη ξε’ (65) ἀπεδήμησε πρὸς τὸν Κύριον ποιμάνας καλῶς τὸ ποίμνιόν του, καταλιπὼν πολλὰ καὶ ἀξιόλογα συγγράμματα· ἐτελεύτησε δὲ τὸ ἔτος τϟϛ’ (396). Ἦτο κατὰ τὸν χαρακτῆρα τοῦ σώματος κατὰ πάντα ὅμοιος μὲ τὸν ἀδελφόν του Μέγαν Βασίλειον, διέφερε δὲ μόνον κατὰ τὸ λευκὸν τῆς κόμης καὶ ἦτο ὀλίγον τι χαριέστερος ἐκείνου. Τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ [1].
Ὑποσημειώσεις
[1] Ἄλλοι δὲ ἀκριβέστερον καὶ συντομώτερον γράφουσι ταῦτα περὶ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου· «Ὁ ἐν Ἁγίοις πατὴρ ἡμῶν Γρηγόριος, ὁ τῆς ἐν Καππαδοκίᾳ Νύσσης Ἐπίσκοπος, ἀναγνώστης ὢν πρότερον, ὕστερον ἀφήσας τὴν τάξιν ἐπεδόθη εἰς τὴν σπουδὴν τῆς ρητορικῆς τέχνης. Ἀνεκλήθη δὲ πάλιν εἰς τὴν τάξιν του διὰ τῶν ἐπιπληκτικῶν παρακινήσεων Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Προτοῦ δὲ νὰ γίνῃ Ἐπίσκοπος, ἔλαβεν ὡς γυναῖκα τὴν Θεοσέβειαν, τῆς ὁποίας τὸν θάνατον ἀνδρείως ὑπέμεινε. Κατὰ τὸ τοε’ (372) ἔτος ἔγινεν Ἐπίσκοπος καὶ ὀλίγον ὕστερον ἐξωρίσθη ἀπὸ τὴν Ἐπισκοπὴν ἀπὸ τὸν Οὐάλεντα καὶ περιεπάτει εἰς διαφόρους τόπους ταλαιπωρούμενος ἀπὸ τοὺς Ἀρειανούς. Ἐν ἔτει τοζ’ (378), τελευτήσαντος τοῦ Οὐάλεντος, ἀνεκλήθη εἰς τὸν θρόνον ἀπὸ τὸν Γρατιανόν.
Ὁ θεῖος Γρηγόριος παρεστάθη καὶ εἰς τὴν ἐν Ἀντιοχείᾳ συγκροτηθεῖσαν Σύνοδον, καὶ ἐπέμφθη παρ’ αὐτῆς εἰς τὴν Ἀραβίαν ὁμοῦ μὲ ἄλλους Ἐπισκόπους, διὰ νὰ ἐπισκεφθῇ τὰς ἐκεῖ Ἐκκλησίας. Ἐλθὼν δὲ εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ προσκυνήσας τοὺς Ἁγίους Τόπους, ἀηδίασε διὰ τὰς ἐκεῖ γινομένας κακίας. Παρὼν δὲ εἰς τὴν Ἁγίαν Οἰκουμενικὴν Β’ Σύνοδον ἐν ἔτει τπα’ (381) συνεπλήρωσε τὸ σύμβολον τῆς ἐν Νικαίᾳ, προσθεὶς τὴν θεολογίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ τὰ τέσσαρα ἂλλα ἄρθρα μέχρι τέλους. Εὑρέθη δὲ παρὼν καὶ εἰς τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει γενομένην τοπικὴν Σύνοδον περὶ Ἀγαπίου καὶ Βαγαδίου ἐν ἔτει τϟδ’ (394).