ΝΙΚΟΛΑΟΣ ὁ Ὅσιος Πατὴρ ἡμῶν ὁ Στουδίτης ἐγεννήθη μὲν εἰς τὴν νῆσον Κρήτην, ἐπιθυμῶν δὲ νὰ ἴδῃ συγγενῆ του τινά, ὀνόματι Θεοφάνην, ἀνεχώρησεν ἐκ τῆς πατρίδος του καὶ ἐπορεύθη εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἔνθα εὑρὼν ἐκεῖνον εἰς τὸ Μοναστήριον τοῦ Στουδίου συνηριθμημένον μετὰ τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν, ἐνδύεται καὶ αὐτὸς τὸ σχῆμα τῶν Μοναχῶν. Ἀφ’ οὗ δὲ διῆλθε πᾶσαν πνευματικὴν παιδείαν καὶ ἐδιδάχθη ἀκριβέστατα ποῖα εἶναι τὰ σημεῖα καὶ ἰδιώματα τῆς Μοναχικῆς πολιτείας καὶ ἀφ’ οὗ ἔφθασεν εἰς τὸ ἄκρον τῆς ἀρετῆς, ἐχειροτονήθη Ἱερεύς. Τί δὲ συνέβη μετὰ ταῦτα; Ἐξορίζεται ὁ ἀοίδιμος οὗτος Νικόλαος μετὰ τοῦ Ἁγίου Θεοδώρου τοῦ Ἡγουμένου τοῦ Μοναστηρίου τῶν Στουδιτῶν [1], καὶ ἀνακληθέντες καὶ οἱ δύο ἐκ τῆς ἐξορίας [2] δέρονται· ἔπειτα μὲ βούνευρα κατὰ προσταγὴν τοῦ βασιλέως Λέοντος Ε’ Ἀρμενίου τοῦ εἰκονομάχου, ἐν ἔτει ωιϛ’ (816), διότι προσεκύνουν τὰς ἁγίας Εἰκόνας καὶ οὕτω ρίπτονται εἰς τὴν φυλακήν. Πάλιν δὲ ἐρωτηθέντες καὶ βεβαιοῦντες τὴν προσκύνησιν τῶν ἁγίων Εἰκόνων, δέρονται καὶ εἶτα δεθέντες, ρίπτονται πάλιν εἰς τὴν φυλακήν· μείναντες δὲ ἐκεῖ ἔτη τρία καὶ ταλαιπωρηθέντες μὲ πεῖναν καὶ δίψαν καὶ γύμνωσιν, ἐκεῖθεν στέλλονται εἰς τὴν Σμύρνην. Δαρέντες δὲ καὶ ἐκεῖ, ρίπτονται εἰς τὴν φυλακὴν καὶ οἱ πόδες των σφαλίζονται εἰς τὸ τιμωρητικὸν ξύλον.
Ἀφ’ οὗ παρῆλθον εἴκοσι μῆνες, ἀπέθανεν ὁ Ἀρμένιος Λέων καὶ τότε οἱ μακάριοι οὗτοι Ὅσιοι καὶ Ὁμολογηταί, ἐλευθερωθέντες ἀπὸ τῆς φυλακῆς, μετέβησαν εἰς τὴν Χαλκηδόνα καὶ ἐκεῖ συναντήσαντες τὸν τρισόλβιον Νικηφόρον, τὸν Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως, εὑρίσκοντο μετ’ αὐτοῦ. Μετ’ ὀλίγον δέ, ὅταν μετὰ τὸν Ἀρμένιον ἔγινε βασιλεὺς Μιχαὴλ Β’ ὁ Τραυλός, ὁ εἰκονομάχος, ἐν ἔτει ωκ’ (820), ἐξορίζονται εἰς τὴν Προῦσαν κατὰ προσταγὴν τοῦ Μιχαήλ· ἀπὸ ἐκεῖ ἐξορίζονται εἰς τὸν Ἀκρίταν, ἔνθα διατρίβων ὁ Ἅγιος Θεόδωρος πρὸς Κύριον ἐξεδήμησεν. Ἀφ’ οὗ δὲ ἀπέθανε Μιχαὴλ ὁ Τραυλὸς καὶ ἐδέχθη τὴν βασιλείαν Θεόφιλος ὁ υἱός του, ἐν ἔτει ωκθ’ (829), πάλιν ἐκινήθη πόλεμος κατὰ τῶν εὐσεβῶν, ὅσοι προσεκύνουν τὰς ἁγίας Εἰκόνας· ἀφ’ οὗ δὲ καὶ ὁ Θεόφιλος ἔπαυσε τοῦ ζῆν, καὶ ἡ εὐσεβεστάτη βασίλισσα Θεοδώρα μετὰ τοῦ υἱοῦ της Μιχαὴλ Γ’ ἔγιναν διάδοχοι τῆς Βασιλείας ἐν ἔτει ωμβ’ (842), ἐπῆλθεν εἰρήνη σταθερὰ εἰς τοὺς Ὀρθοδόξους. Ὅταν δὲ ὁ Μακεδὼν Βασίλειος Α’ ἔγινε βασιλεὺς ἐν ἔτει ωξζ’ (867), τότε μὲ πολλὰς παρακινήσεις του κατέπεισε τὸν Ὅσιον τοῦτον καὶ πολύαθλον Νικόλαον καὶ κατέστησεν αὐτὸν Ἡγούμενον εἰς τὸ Μοναστήριον τοῦ Στουδίου, ὅτε ἦτο πλέον γέρων εἰς τὴν ἡλικίαν. Μὲ τοιούτους λοιπὸν καὶ τοσούτους ἀγῶνας διανύσας τὴν ζωήν του ὁ Ἱερὸς οὗτος Πατὴρ καὶ ὑπὸ τῶν πολλῶν κακοπαθειῶν ταλαιπωρηθείς, ἐν εἰρήνῃ ἀνεπαύσατο, ζήσας ἔτη ἑβδομήκοντα πέντε.
Ὑποσημειώσεις
[1] Ἡ ἐξορία αὕτη τῶν Ὁσίων τούτων φαίνεται ὅτι ἔγινεν ὑπὸ τοῦ βασιλέως Νικηφόρου τοῦ ἀπὸ Γενικῶν ἐν ἔτει ωι’ (810)· ὁ Ὅσιος ὅμως οὗτος Νικόλαος θὰ πρέπῃ νὰ ἦτο τότε πολὺ νέος ἀφοῦ ἐγένετο Ἡγούμενος ἐν ἔτει ωξζ’ (867).
[2] Ἡ ἀνάκλησις αὐτῶν ἀπὸ τῆς ἐξορίας φαίνεται ὅτι ἔγινεν ὑπὸ τοῦ Μιχαὴλ τοῦ καλουμένου Κουροπαλάτου καὶ Ραγκαβὲ ἐν ἔτει ωια’ (811)· καὶ ὅρα τὸν Μελέτιον τόμ. β’ σελ. 261 τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας. Βλέπε καὶ ἐν τῷ Βίῳ τοῦ Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, ἐν τόμῳ ΙΑ’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῇ ια’ (11ῃ) τοῦ μηνὸς Νοεμβρίου.