ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ὁ ἐν Ἁγίοις Πατὴρ ἡμῶν, ὁ Ὁμολογητής, ἦτο κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ πρώτου ἐν τοῖς βασιλεῦσι τῶν Χριστιανῶν Κωνσταντίνου τοῦ Μεγάλου, ἐν ἔτει τκδ’ (324), καταγόμενος ἐκ τῆς Σίδης τῆς ἐν Παμφυλίᾳ [1]. Διδάσκαλος δὲ ὢν ὁ Ἅγιος οὗτος ἐξέπεμπε μὲ τὸν λόγον τῆς σοφίας του τὰς ἀκτῖνας τῆς Ὀρθοδοξίας εἰς ὅλην τὴν οἰκουμένην [2]. Οὗτος ἦτο παρὼν καὶ εἰς τὴν ἐν Νικαίᾳ Ἁγίαν Α’ Οἰκουμενικὴν Σύνοδον, τὴν συγκροτηθεῖσαν ἐν ἔτει τκε’ (325), κρατύνων μὲ τὸ δόγμα τῆς εὐσεβείας τὴν Ὀρθοδοξίαν, ἐλέγχων δὲ καὶ ἀνατρέπων τοὺς Ἀρειανούς, οἱ ὁποῖοι ἐπὶ τῆς μιᾶς φύσεως τῆς Ἁγίας Τριάδος εἰσήγαγον τομὴν καὶ διαίρεσιν, οἱ ἄφρονες, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ κτίσμα λέγοντες καὶ χωρίζοντες αὐτὸν ἀπὸ τῆς οὐσίας καὶ τιμῆς καὶ ἀξίας τοῦ ὁμοουσίου Πατρός.
Ὅθεν, διὰ τὴν ἔνθεον αὐτοῦ παρρησίαν καὶ διὰ τὸν ζῆλον τὸν ὁποῖον εἶχεν ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, ἐφθόνησαν αὐτὸν Εὐσέβιος ὁ Νικομηδείας, Θέογνις ὁ Νικαίας καὶ Εὐσέβιος ὁ Καισαρείας, καὶ ὅσοι ἄλλοι ἦσαν κοινωνοὶ τῆς ἀρειανῆς βλασφημίας, ἤ, μᾶλλον εἰπεῖν, παντελοῦς ἀθεΐας καὶ ἐκκινήσαντες διὰ νὰ ὑπάγωσι δῆθεν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα, ἐπῆγαν εἰς τὴν Ἀντιόχειαν καὶ ἐκεῖ, συγκροτήσαντες συνέδριον, καθῄρεσαν τὸν Ἅγιον· ἵνα δὲ φανῶσιν, ὅτι μὲ εὔλογον αἰτίαν καθῄρεσαν αὐτόν, τί ἐτεχνεύθησαν οἱ πολυμήχανοι; Ἔδωκαν δῶρα μεγάλα εἴς τινα πόρνην, ἔχουσαν παιδίον νεογέννητον καὶ ἔπεισαν αὐτὴν νὰ εἴπῃ ψευδῶς, ὅτι τὸ ἐγέννησε μὲ τὸν Ἅγιον. Ἐλθοῦσα λοιπὸν ἡ πόρνη μετὰ τοῦ τέκνου της εἰς τὸ ἐκείνων συνέδριον, ἐσυκοφάντησε τὸν Ἅγιον ὅτι ἐξ αὐτοῦ δῆθεν συνέλαβε καὶ ἐγέννησε τὸ παιδίον· οἱ δὲ δόλιοι ἐκεῖνοι Ἀρχιερεῖς δὲν ἐζήτησαν ἄλλας μαρτυρίας, ἀλλὰ μόνον ἐπέβαλον ὅρκον εἰς τὴν γυναῖκα καὶ ἀρκεσθέντες εἰς τοῦτο, πάραυτα προέβησαν εἰς τὴν καθαίρεσιν τοῦ Ἁγίου [3]. Καὶ οὐχὶ μόνον τοῦτο, ἀλλὰ πείθουσι καὶ τὸν βασιλέα Μέγαν Κωνσταντῖνον νὰ ἐξορίσῃ τὸν Ἅγιον.
Τότε λοιπὸν ἐπέμφθη ὁ μακάριος Εὐστάθιος διὰ τῆς Θρᾴκης εἰς τοὺς Φιλίππους [4] καὶ ἐκεῖ ἐτελείωσε τὴν ζωήν του. Λέγουσι δέ, ὅτι ἡ γυνὴ ἐκείνη, ἡ ὁποία ἐσυκοφάντησε τὸν μέγαν τοῦτον Εὐστάθιον, ἔπεσεν εἰς χαλεπὴν ἀσθένειαν, ὅθεν ὡμολόγησεν ὅτι ἀδίκως διέβαλε καὶ ἐσυκοφάντησε τὸν Ἅγιον, ἐφανέρωσε δὲ καὶ τὰ ὀνόματα τῶν ἀρειανῶν Ἀρχιερέων, οἱ ὁποῖοι τὴν κατέπεισαν διὰ χρημάτων νὰ εἴπῃ κατὰ τοῦ Ἁγίου τὴν συκοφαντίαν ταύτην καὶ νὰ ὁρκισθῇ παραφρόνως· ἀπεκάλυψε δὲ ὅτι τὸ νεογέννητον παιδίον τὸ συνέλαβε μεθ’ ἑνὸς χαλκέως, ὀνομαζομένου Εὐσταθίου. Μετὰ παρέλευσιν ἑκατὸν ἐτῶν, κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ βασιλέως Ζήνωνος, ἐν ἔτει υοζ’ (477), ἀνεκομίσθη τὸ ἅγιον αὐτοῦ λείψανον καὶ ἐπέμφθη εἰς τὴν Ἀντιόχειαν. Τότε ὅλον τὸ πλῆθος ὥρμησεν ἐκτὸς τῆς πόλεως ἕως δεκαοκτὼ μίλια καὶ ὑπεδέχθη αὐτὸ εὐλαβῶς μὲ ὕμνους, φῶτα καὶ θυμιάματα.
Ὑποσημειώσεις
[1] Οὕτω λέγει ὁ Ἱερώνυμος ἐν τῷ περὶ Ἐκκλησιαστικῶν Συγγραφέων, ὁ δὲ Νικήτας λέγει ὅτι κατήγετο ἐκ τῆς Μακεδονίας τῆς Φιλίππου.
Ἡ Σίδη ἦτο πόλις τῆς Παμφυλίας μεταξὺ τῶν ποταμῶν Μέλανος καὶ Εὐρυμέδοντος, καλουμένη ὑπὸ τῶν Βυζαντινῶν Σῶδι. Παμφυλία δὲ ὠνομάζετο ἡ περιοχή τῆς νοτίου Μικρᾶς Ἀσίας, ἥτις βρέχεται ἀπὸ νότου ἀπὸ τὰ ὕδατα τοῦ κόλπου τῆς Ἀτταλείας. Πρωτεύουσα τῆς Παμφυλίας ἦτο ἡ Πέργη, τῆς ὁποίας μόνον ἐρείπια σῴζονται νῦν περὶ τὰ δέκα χιλιόμετρα βορείως τῆς Ἀτταλείας. Πρωτεύουσα νῦν τῆς Παμφυλίας εἶναι ἡ Ἀττάλεια.
[2] Παρ’ ἄλλοις προστίθενται καὶ τὰ ἑξῆς περὶ τοῦ Ἁγίου τούτου Εὐσταθίου, ὅτι οὗτος ἦτο πρότερον Ἐπίσκοπος Βεροίας τῆς ἐν Συρίᾳ (τὸ σημερινὸν Χαλέπιον, περὶ οὗ βλέπε σχετικὴν ὑποσημείωσιν ἐν σελίδι 105), ἐκεῖθεν δὲ ἀνεβιβάσθη εἰς τὸν θρόνον τῆς Ἀντιοχείας ὑπὸ τῆς Ἁγίας Α’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὡς μαρτυρεῖ ὁ Νικήτας, εἰς τὴν ὁποίαν ἦτο οὗτος παρὼν καὶ ἐξεφώνησε τὸν πανηγυρικὸν λόγον εἰς τὸν βασιλέα Κωνσταντῖνον.
[3] Προστίθενται δὲ ἐν ἄλλοις καὶ ὅτι οἱ ἀνωτέρω ἀναφερόμενοι τρεῖς Ἀρειανοὶ Ἐπίσκοποι (Εὐσέβιος, Θέογνις καὶ Εὐσέβιος) συνέρραψαν καὶ ἄλλας δεινὰς κατ’ αὐτοῦ συκοφαντίας, ἤτοι ὅτι ἦτο προστάτης τῆς αἱρέσεως τοῦ Σαβελλίου, καὶ ὅτι κατεφρόνησε τὴν βασιλίδα, τὴν μακαρίαν δηλαδὴ Ἑλένην τὴν ἐν τῇ Ἀνατολῇ τότε διατρίβουσαν καὶ οὕτω καθῄρεσαν αὐτόν. Εἰς τούτους δὲ πεισθεὶς ὁ βασιλεύς, τὸν ἐξώρισεν.
[4] Φίλιπποι· ἀρχαία πόλις τῆς Μακεδονίας ἱδρυθεῖσα ἐν ἔτει 358 π.Χ. ὑπὸ τοῦ βασιλέως Φιλίππου Β’ πατρὸς τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, κειμένη βορειοανατολικῶς τοῦ Παγγαίου ὄρους. Λιμὴν τῶν Φιλίππων ὑπῆρξεν ἡ Νεάπολις, σημερινὴ Καβάλα (βλέπε καὶ σχετικὴν ὑποσημείωσιν εἰς τὸν Βίον τοῦ Ὁσίου Φιλοθέου τοῦ ἐν Ἄθῳ, τῇ κα’ (21ῃ) τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου, ἐν τόμῳ Ι’ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»). Ἄλλοι δὲ λέγουσιν ὅτι ὄχι εἰς τοὺς Φιλίππους, ἀλλ’ εἰς τὴν Τραϊανούπολιν τῆς Θρᾴκης ἐξωρίσθη ὁ Ἅγιος, ὁ δὲ Ὅσιος Νικόδημος νομίζει εἰς τὴν Τραϊανούπολιν τῆς Ἰταλίας, τὴν κειμένην εἰς τὰ παράλια τῆς Ἀδριατικῆς θαλάσσης καὶ κοινῶς Τράνι ὀνομαζομένην. Ἦτο δὲ τότε τὸ ἔτος 329 ἢ 330· ἐκεῖ δὲ διελθὼν ὁ Ἅγιος ἔτη τριάκοντα, μετέβη πρὸς Κύριον περὶ τὸ ἔτος 360.