Ὑποσημειώσεις
[1] Ἡ πρώτη αὕτη παράγραφος προσετέθη παρ’ ἡμῶν ἐν τῇ παρούσῃ ἐκδόσει, ἀπὸ δὲ τῆς ἑπομένης ἄρχεται ὁ παλαιὸς Βίος τῆς Ἁγίας.
[2] Αὕτη ἡ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου, ἀνεγερθεῖσα ὑπὸ τῆς Ἁγίας Φιλοθέης, Ἱ. Μονή, εὑρίσκεται ἐκεῖ ὅπου σήμερον ὑπάρχει ἡ Ἕδρα τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν ἐπὶ τῆς ὁμωνύμου τῆς Ὁσίας ὁδοῦ, μεσημβρινῶς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Ἀθηνῶν. Συνεκροτεῖτο δὲ ἡ Μονὴ ἐκ τοῦ κυρίως Ναοῦ, ἀφιερωμένου εἰς τὸν Ἅγιον Ἀπόστολον Ἀνδρέαν, ὅστις Ναὸς εἶχεν οἰκοδομηθῆ ἐπὶ προϋπάρχοντος μικροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου, καὶ τῶν περιβαλλόντων αὐτὸν κελλίων, ἑστιατορίου, ἀσύλου, ἀναρρωτηρίου καὶ βιοτεχνικῶν ἐργαστηρίων, ἐντὸς τῶν ὁποίων οἰ μονάζουσαι κόραι πλουσίων καὶ πτωχῶν οἰκογενειῶν ἐπεδίδοντο εἰς παντὸς εἴδους χειροτεχνήματα. Ἐπὶ δὲ Μητροπολίτου Ἀθηνῶν Γερμανοῦ Καλλιγᾶ κατηδαφίσθη ἡ κυρίως Μονή, εἰς τὸν τόπον της δὲ ἀνηγέρθη τὸ κτίριον τῆς σημερινῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, διατηρηθέντος τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέου, ἀλλ’ ὑποστάντος μεταρρυθμίσεις.
[3] Ἡ Ὁσία Φιλοθέη, ὡς εἴπομεν, κατήγετο ἐξ ἀρχοντικῆς καὶ πλουσίας οἰκογενείας τῶν Ἀθηνῶν, ὅθεν ἐκέκτητο ὑποστατικὰ εἰς πλεῖστα σημεῖα τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῶν πέριξ, τὰ ὁποῖα ὅλα ἀφιέρωσεν εἰς τὴν Μονήν. Εἰς ταῦτα δέον νὰ προστεθῶσι καὶ πολλὰ ἀφιερωθέντα ὑπὸ ἄλλων πλουσίων οἰκογενειῶν, διὸ ἐντὸς ἐλαχίστου χρόνου ἡ Μονὴ ἀπέκτησε μεγάλην περιουσίαν καὶ Μετόχια εἰς Πατήσια, Ὄμορφην Ἐκκλησίαν, Καλογρέζαν, Ψυχικόν, καὶ εἰς διάφορα ἄλλα σημεῖα καὶ εἰς τὰς νήσους ἀκόμη. Εἰς τὸ Μετόχιον τοῦ Ψυχικοῦ διετήρει ἡ Μονὴ τῆς Ἁγίας φρέαρ πρὸς ὕδρευσιν τῶν ἐκεῖθεν διερχομένων ὁδοιπόρων, ἐκ τούτου δὲ ἔλαβε καὶ ἡ θέσις τὸ ὄνομα Ψυχικὸν (δωρεὰ χάριν ψυχικῆς ὠφελείας), τὴν ὁποίαν καὶ διατηρεῖ μέχρι σήμερον. Εἰς τὴν Ἁγίαν Φιλοθέην ὀφείλεται καὶ τὸ ὄνομα τῆς Καλογρέζας, διότι εἰς τὸ ἐν αὐτῇ Μετόχιον τῆς Μονῆς διεκομίσθη μετὰ τὸν τραυματισμόν της ὑπὸ τῶν Τούρκων ἡ Οσία καὶ εἰς αὐτὸ ἐκοιμήθη. Ἐκ τοῦ ὀνόματος τῆς Ἁγίας ἔλαβε καὶ τὸ ὄνομα τὸ προάστιον τῶν Ἀθηνῶν Φιλοθέη, εἰς τὸ ὁποῖον σῴζεται τὸ σπήλαιον, εἰς τὸ ὁποῖον ἠσκήτευεν ἡ Ὁσία, ὡς καὶ παρ’ αὐτὸ Ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου, τιμώμενος σήμερον ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Φιλοθέης.
[4] Ἐνταῦθα τοῦ λόγου γενομένου, νομίζομεν ὅτι θὰ ἦτο ἀδικαιολόγητος παράλειψις καθήκοντος, ἐὰν ἡμεῖς οἱ ζῶντες σήμερον εἰς τὴν Ἐλευθέραν Ἑλλάδα, καὶ μάλιστα ὑπὸ τὴν σκιὰν τῶν ἀθανάτων μνημείων τῆς Ὁσίας Φιλοθέης, δὲν ἀναφερθῶμεν ἔστω καὶ δι’ ὀλίγων εἰς τὸ ἐξόχως κοινωνικὸν καὶ ἐθνικὸν ἔργον τῆς Ἁγίας, ὅπερ ὁ Βιογράφος αὐτῆς παρεσιώπησε, περιορισθεὶς εἰς τὰς ἀνωτέρω ἐλαχίστας γραμμὰς ἐκ τοῦ φόβου διαλύσεως ὑπὸ τῶν Τούρκων τῶν εὐαγῶν ἱδρυμάτων τῆς Ἁγίας καὶ μάλιστα τῶν σχολείων, τὰ ὁποῖα φρονίμως ποιῶν οὐδόλως ἀναφέρει. Διότι εἶναι ἀπολύτως ἐξηκριβωμένον σήμερον, ὅτι ἡ Ὁσία πλὴν τοῦ κυρίως μοναστικοῦ καὶ φιλανθρωπικοῦ ἔργου της ἐπετέλεσε καὶ μέγα ἐθνικὸν ἔργον, εἰς ἐποχὴν κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ Ἑλληνισμὸς εἶχε καταρρεύσει καὶ τὰ πάντα ἐσκίαζεν ἡ πτέρνα τοῦ κατακτητοῦ. Ἰδοὺ τὶ σχετικὰ λέγει περὶ τοῦ ἔργου τούτου τῆς Ἁγίας Φιλοθέης ὁ τακτικὸς καθηγητὴς τῆς Βυζαντινῆς Φιλολογίας τοῦ ἐν Ἀθήναις Πανεπιστημίου κ. Ν. Β. Τωμαδάκης εἰς τὴν εἰσαγωγὴν ἣν ποιεῖται ἐν τῇ ἐκδοθείσῃ κατὰ τὸ ἔτος 1953 ὑπὸ τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν Ἀκολουθίᾳ καὶ Βίῳ τῆς Ἁγίας, ἐπιμελείᾳ τοῦ τότε Ἐπισκόπου Ρωγῶν καὶ ἔπειτα Κοζάνης κ. Διονυσίου Ψαριανοῦ:
«Βέβαια ἡ φιλανθρωπία πρέπει νὰ ἦτο εἷς τῶν κυριωτέρων σκοπῶν. Εἰς ἐποχὴν καθ’ ἢν δὲν ὑπῆρχον νοσοκομεῖα, πτωχοκομεῖα, γηροκομεῖα καὶ σωματεῖα προστασίας τῶν γυναικῶν, τὸν τόπον των κατεῖχον τὰ μοναστικὰ ἱδρύματα. Πέραν ὅμως τῆς καθοσιώσεως εἰς τὸν ἐνάρετον βίον, εἰς τὸν ὁποῖον ἡ παρθενία εἶναι τὸ μεγαλύτερον στόλισμα, πέραν ἀπὸ τὴν φιλανθρωπίαν τὴν ἀσκουμένην διὰ τῆς προστασίας, τῆς ἐλεημοσύνης, τῆς περιθάλψεως πτωχῶν καὶ ἀσθενῶν, πέραν τῆς κατὰ Χριστὸν παιδείας, διὰ τῆς ἐκμαθήσεως τῶν ἐκκλησιαστικῶν γραμμάτων καὶ τῆς λειτουργικῆς τάξεως, ἡ Φιλοθέη ἐξήσκησε καὶ τὰ ἑξῆς: Πρῶτον διωργάνωσε σχολεῖα διὰ τοὺς παῖδας τῶν Ἀθηναίων, διὰ ν’ ἀνοίξῃ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν πρὸς τὴν παράδοσιν καὶ τὴν δόξαν τῶν προγόνων των, ἀνανεωθεῖσαν ἕνα αἰῶνα πρίν, διὰ τῶν δύο Ἀθηναίων ἀδελφῶν Χαλκοκονδυλῶν, τοῦ ἱστοριογράφου τῆς Ἁλώσεως, καὶ τοῦ πρώτου διὰ τοῦ τύπου ἐκδότου τοῦ Ὁμήρου. «Δράξασθε παιδείας μήποτε ὀργισθῇ Κύριος». Τὸ ρητὸν αὐτὸ τῆς Γραφῆς ἡ Φιλοθέη μετέβαλεν εἰς πρᾶγμα. Μέσα της ἦτο ζωντανὴ ἡ ἐλπὶς τῆς ἀναγεννήσεως τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, καὶ τῆς ταχείας ἀπαλλαγῆς ἀπὸ τὴν κτηνώδη βίαν τῶν κατακτητῶν».
«Δεύτερον (συνεχίζει ὁ κ. καθηγητὴς) ἡ Φιλοθέη ἠθέλησε νὰ προστατεύσῃ τὰς κόρας τῶν Ἀθηνῶν ἀπὸ τὸ αἶσχος τοῦ ἐξισλαμισμοῦ, διὰ τοῦ ὁποίου θὰ ἐχάνετο ἀνεπιστρεπτὶ δι’ αὐτὰς καὶ ἡ ἐθνικότης. Εἰς τὴν ἀλλαξοθρησκείαν αὐτὴν ὑπῆρχε φόβος νὰ ὑπαχθοῦν ὄχι μόνον κόραι εὐγενεῖς, βιαίως ἁρπαζόμεναι ἀπὸ τοὺς κατακτητάς, ἕνεκα τοῦ κάλλους καὶ τῆς χάριτος αὐτῶν, ἀλλὰ καὶ ἁπλᾶ πλάσματα, κορίτσια τοῦ λαοῦ ποὺ ἦσαν ἠναγκασμένα νὰ ἐργασθοῦν εἰς τουρκικὰ σπίτια καὶ κτήματα, διὰ νὰ ζήσουν. Ἐκεῖ ἡ πίεσις καὶ ἡ ἀνάγκη, ἡ ἀμάθεια ἀκόμη, ἡ μεγάλη αὐτὴ πλανεύτρια, ἦτο δυνατὸν νὰ ἐξωθήσουν τὰς κόρας εἰς ἀλλαξοπιστίαν. Ἡ Φιλοθέη ὅμως μὲ τὸν Παρθενῶνα της, μὲ τὰ σχολεῖα της, τὰ μετόχιά της καὶ τὰς οἰκογενειακάς της σχέσεις, ἠδύνατο ἢ νὰ στηρίξῃ τὰς κλονιζομένας ἢ νὰ φυγαδεύσῃ καὶ ἀποκρύψῃ αὐτὰς ἕως ὅτου παρέλθῃ ὁ κλονισμὸς τῆς συνειδήσεως ἢ ὁ κίνδυνος, καὶ ἕως ὅτου ταῦτα ἀντικατασταθοῦν ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς πίστεως καὶ τῆς θυσίας χάριν τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ τῆς Χριστιανικῆς θρησκείας. Αὐταὶ αἱ ἐπεμβάσεις τῆς Φιλοθέης ἔφερον καὶ τὸν μαρτυρικόν της στέφανον ἐγγύς… Κατὰ ταῦτα ἡ Φιλοθέη Μπενιζέλου, Ὁσία καὶ Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ, ὑπῆρξε καὶ ὑπηρέτης τῆς δόξης τοῦ Ἔθνους καὶ τῆς γεννησάσης αὐτὴν πόλεως τῶν Ἀθηνῶν, ἑνώσασα τὴν προσπάθειαν τοῦ ὁσίως ζῆν πρὸς τὴν ἀνάτασιν πρὸς μόρφωσιν καὶ διατήρησιν τῆς ἐθνικότητος. Διὰ τοῦτο ἡ μνήμη αὐτῆς προσλαμβάνει διπλῆν ἔννοιαν διὰ τὴν ἔνδοξον αὐτὴν πόλιν, τὸ ἰοστεφὲς Ἄστυ».
[5] Ἡ δευτέρα αὕτη Μονὴ ᾠκοδομήθη ὑπὸ τῆς Ἁγίας Φιλοθέης εἰς τὸν χῶρον ὅπου σήμερον εὑρίσκεται ὁ Ἱερὸς Ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Λευκωσίας εἰς τὰ Πατήσια καὶ ὅστις ἐσχάτως παρεχωρήθη εἰς τὸ Ἄσυλον Ἀνιάτων εὐτρεπισθεὶς μετὰ τοῦ πέριξ αὐτοῦ χώρου.
[6] Παρὰ δὲ τὸν Ἱ. Ναὸν τὸν τιμώμενον ἐπ’ ὀνόματι τῆς Ἁγίας Φιλοθέης ἐν τῷ ὁμωνύμῳ συνοικισμῷ, παρὰ τὸ Χαλάνδριον, σῴζεται, καλῶς διατηρούμενον, μικρὸν βραχῶδες σπήλαιον ὅπου ἡ Ἁγία ἠσκήτευεν. Οἱ δύο αὐτοὶ τελευταῖοι Ναοί, δηλαδὴ ὁ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέου εἰς τὰ Πατήσια καὶ οὗτος ὁ τῆς Ἁγίας Φιλοθέης, μετὰ τῶν πέριξ ἐξαρτημάτων των, ἦσαν Μετόχια τῆς κυρίως Ἱ. Μονῆς.
