ΣΗΜΕΡΟΝ, σὺν Θεῷ Κυριακὴν τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, κάμνομεν ἀρχὴν τοῦ Τριῳδίου, τὸ ὁποῖον πολλοὶ ἀπὸ τοὺς θεοφόρους Πατέρας ἡμῶν, οἵτινες εἶχον τὴν τέχνην τῆς Μουσικῆς, λαμπρῶς καὶ καθὼς ἔπρεπεν, ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα κινούμενοι, ἐμελούργησαν. Πρῶτος ἐξ ὅλων ἐπενόησε τὸ Τριῴδιον, ἤτοι τὰς τρεῖς ᾠδάς, εἰς τύπον ἴσως τῆς Ἁγίας καὶ ζωαρχικῆς Τριάδος, ὁ μέγας ποιητὴς Κοσμᾶς, εἰς τὴν ἁγίαν καὶ μεγάλην Ἑβδομάδα τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ποιῶν ἀκροστιχίδα τῶν τροπαρίων του τὴν ὀνομασίαν ἑκάστης ἡμέρας. Ἐκ τούτου καὶ οἱ λοιποὶ θεῖοι Πατέρες, καὶ περισσότερον ἀπὸ τοὺς ἄλλους οἱ Θεόδωρος καὶ Ἰωσὴφ οἱ Στουδῖται, κατὰ μίμησιν ἐκείνου τοῦ θείου Κοσμᾶ, ἔκαμον καὶ αὐτοὶ Τριῴδια εἰς τὰς ἄλλας ἕξ ἑβδομάδας τῆς Τεσσαρακοστῆς, τὰ ὁποῖα καὶ ἀμέσως εἰς τὸ ἰδικόν των Μοναστήριον, ἤτοι τοῦ Στουδίου, παρέδωκαν.

Ἐπειδὴ λοιπὸν ἡ πρώτη ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος εἶναι ἡ Κυριακή, καθ’ ὃ ἀναστάσιμος, ἡ αὐτὴ δὲ Κυριακὴ εἶναι καὶ πρώτη καὶ ὀγδόη καὶ τελευταία, διὰ τοῦτο οἱ θεῖοι Πατέρες σοφώτατα διώρισαν νὰ ἀναγινώσκηται ἡ πρώτη ᾠδὴ κατὰ τὴν Δευτέραν ἡμέραν τῆς ἑβδομάδος, τὴν Τρίτην ἡ δευτέρα τῶν ᾠδῶν, τὴν Τετάρτην ἡ τρίτη, τὴν Πέμπτην ἡ τετάρτη καὶ τὴν Παρασκευὴν ἡ πέμπτη, εἰς δὲ τὴν ἑβδόμην, ἤτοι τὸ Σάββατον, νὰ ἀναγινώσκηται ἡ ἕκτη καὶ ἡ ἑβδόμη ᾠδή. Αἱ δὲ ἄλλαι δύο ᾠδαί, ἥτοι ἡ ὀγδόη καὶ ἡ ἐνάτη καὶ εἰς τὰς ἄλλας ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος, ὡς κυριώτεραι, κοινῶς ἀναγινώσκονται, καθὼς καὶ ὁ θεῖος Κοσμᾶς ἐν τῷ Μεγάλῳ Σαββάτῳ ἔθεσε ταύτας, ποιῶν ἐκεῖ Τετραῴδιον. Ὅθεν καὶ οἱ Στουδῖται Τετραῴδιον εἰς ἕκαστον Σάββατον ἐποίησαν. Μετὰ δὲ ταῦτα Λέων ὁ βασιλεὺς τὸν Ἐπίσκοπον Ὑδροῦντος κύριον Μᾶρκον κελεύσας, εἰς τέλειον κανόνα κατέστησεν.

Τριῴδιον δὲ ὀνομάζεται τοῦτο καταχρηστικῶς, ἐπειδὴ δὲν φαίνεται νὰ ἔχῃ πανταχοῦ Τριῴδια, ἀλλὰ καὶ Κανόνας ὁλοκλήρους προβάλλεται· ὀνομάζεται ὅμως τοιουτοτρόπως, ἤτοι Τριῴδιον, καθὼς νομίζω, ἢ ἀπὸ τὸ πλεονάζον, ἐπειδὴ περισσότερα εὑρίσκονται τὰ Τριῴδια ἀπὸ τοὺς ὁλοκλήρους Κανόνας, ἢ καὶ διότι πρῶτα ἔγιναν τὰ Τριῴδια τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, καθὼς εἴπομεν. Ἀλλὰ καθὼς νομίζω, σκοπὸν ἔχουσιν οἱ θεῖοι Πατέρες μὲ τὸ βιβλίον τοῦ Τριῳδίου νὰ κάμουν μὲ συντομίαν ἀνάμνησιν ὅλων τῶν εὐεργεσιῶν, τὰς ὁποίας ἔκαμεν ὁ Θεὸς ἐξ ἀρχῆς εἰς τὸν ἄνθρωπον, ἤτοι νὰ μᾶς κάμουν νὰ ἐνθυμηθῶμεν, πῶς ἐπλάσθημεν ἀπὸ τὸν Θεόν, καὶ πῶς ἐξεβλήθημεν ἀπὸ τὴν τρυφὴν τοῦ Παραδείσου μὲ τὸ νὰ ἀθετήσωμεν τὴν ἐντολήν, ἥτις μᾶς ἐδόθη χάριν δοκιμασίας, καὶ ἀπὸ τὸν φθόνον τοῦ ἀρχεκάκου ὄφεως ἀπερρίφθημεν τῆς θείας ἐκείνης τιμῆς, κρημνισθέντες ἀπὸ τὴν ἔπαρσιν, ὅπου ἐφαντάσθημεν νὰ γίνωμεν θεοί.

@

Ἔτι δὲ φέρουν διὰ τούτων εἰς τὴν μνήμην μας οἱ Ἅγιοι Πατέρες, ὅτι εἴμεθα ἀπερριμμένοι ἀπὸ τὰ ἀγαθὰ τοῦ Παραδείσου, καὶ ἐξουσιαζόμενοι καὶ φερόμενοι ὡς ἀνδράποδα ἀπὸ τὸν διάβολον καὶ ὅτι ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, εὐσπλαγχνίᾳ καὶ συμπαθείᾳ κινούμενος, κατῆλθεν ἀπὸ τοὺς οὐρανούς, καὶ εἰς τὴν καθαρωτάτην μήτραν τῆς Παρθένου εἰσῆλθε, καὶ ἄνθρωπος ἔγινε διὰ τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν, καὶ μὲ τὸ μέσον τῆς ἰδίας του πολιτείας, ἤτοι προηγουμένως μὲ τὸ παράδειγμα τῆς ἄκρας ταπεινώσεώς Του καὶ τῆς νηστείας καὶ τῆς ἀποχῆς τῶν κακῶν καὶ τῶν ἐπιλοίπων του πράξεων ἔδειξεν εἰς ὅλους ἡμᾶς τὴν εἰς οὐρανοὺς ἀνάβασιν. Προσέτι νὰ ἐνθυμηθῶμεν, ὅτι καὶ ἔπαθε καὶ ἀπέθανε καὶ ἀνέστη καὶ πάλιν εἰς τοὺς οὐρανοὺς ἀνέβη· καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐξαπέστειλεν εἰς τοὺς Ἁγίους αὐτοῦ Μαθητὰς καὶ Ἀποστόλους καὶ ὅτι Υἱὸς Θεοῦ καὶ Θεὸς τέλειος κατὰ πάντα ὑπ’ αὐτῶν ἀνεκηρύχθη καὶ ὅτι αὐτοὶ οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι μεγάλα τε καὶ ἐξαίσια ἐνήργησαν διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ὅταν, κηρύξαντες εἰς πάντα τὸν κόσμον τὴν ἀληθινὴν Πίστιν, ἐσύναξαν ἀπὸ τὰ τετραπέρατα τῆς οἰκουμένης τοὺς Ἁγίους πάντας, ἀναπληρώσαντας τὸν ἄνω Κόσμον, ὅπως ἦτο ἐξ ἀρχῆς ὁ σκοπὸς τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς Θεοῦ.

Ὡς ἐν περιλήψει λοιπόν, οὗτος εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ Τριῳδίου· πλὴν αἱ τρεῖς πρῶται Κυριακαί, δηλαδὴ αἱ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, τοῦ Ἀσώτου, καὶ τῆς Δευτέρας Παρουσίας ὡς μία προγύμνασις καὶ παρακίνησις ἐπενοήθησαν ἀπὸ τοὺς Ἁγίους Πατέρας, οὕτως ὥστε νὰ προετοιμασθῶμεν πρὸς τοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας τῶν νηστειῶν. Ὀνομάζονται δὲ αὗται καὶ προφωνήσιμοι, καὶ μάλιστα κατ’ ἐξαίρεσιν ἡ τῆς Τυροφάγου ἑβδομάς, διότι κοινῶς καὶ λαμπρῶς προαναφωνοῦσι καὶ προκηρύττουσι τοὺς ἀγῶνας, τοὺς ὁποίους ἔχομεν νὰ κάμωμεν κατὰ τῶν παθῶν καὶ τῶν δαιμόνων εἰς τὴν ἁγίαν Τεσσαρακοστήν, καὶ νὰ ἑτοιμασθῶμεν μὲ καλὴν γνώμην καὶ προθυμίαν νὰ δεχθῶμεν αὐτοὺς ὅλοι ἀνεξαιρέτως, ὄχι δηλαδὴ μόνον οἱ Μοναχοί, καθὼς μερικοὶ συνηθίζουν νὰ λέγουν, ἀλλὰ καὶ οἱ λαϊκοὶ ὅλοι καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες, διότι ὁ Χριστὸς ἦλθεν εἰς τὸν Κόσμον διὰ νὰ σώσῃ ὅλους καὶ ὄχι ὀλίγους τινάς. Ἐπειδὴ δὲ οἱ θεῖοι Πατέρες γνωρίζουσιν, ὅτι ἡ ταπείνωσις εἶναι πρώτη ἀρχὴ καὶ πρῶτον μέσον πρὸς σωτηρίαν, καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου πάλιν ἡ ἀλαζονεία καὶ ὑπερηφάνεια εἶναι μέγιστον ἐμπόδιον, καὶ κατακρήμνισις μάλιστα, ἄν τύχῃ, ἀπὸ ὕψος ἀρετῆς, διὰ τοῦτο ἔταξαν ἐν τῷ Τριῳδίῳ πρώτην τὴν παραβολὴν τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, ὡς ἀξιόπιστον ἀπόδειξιν, ἀπὸ τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον.

@

Διδάσκουσι λοιπόν, μὲ τὸ πρόσωπον τοῦ Φαρισαίου, ὅτι μέγα κακὸν εἶναι ἡ ἀλαζονεία, καὶ διὰ τοῦτο πρέπει νὰ τὴν ἀποφεύγωμεν, καὶ νὰ μὴ φανταζώμεθα μεγάλα τινὰ δι’ ἡμᾶς· καὶ πάλιν ἐκ τοῦ ἐναντίου, μὲ τὸ πρόσωπον τοῦ Τελώνου, φανερώνουσι πόσον καλὸν εἶναι ἡ ταπείνωσις, καὶ διὰ τοῦτο πρέπει νὰ τὴν ἀσπαζώμεθα, καὶ νὰ μὴ καταφρονῶμεν ποτὲ τὸν πλησίον μας[i]. Διότι καθὼς λέγει ἡ Γραφή· «Κύριος ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν» (Παρ. γ’ 34, Ἰακ. δ’ 6, Α’ Πέτρ. ε’ 5)· καὶ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ περισσότερον δεκτὸς εἶναι εἷς ἁμαρτωλὸς μετανοῶν, παρὰ εἷς δίκαιος ὑπερηφανευόμενος· ἐπειδὴ τὶ ἀπεφάσισεν ὁ Κύριος περὶ τῶν δύο αὐτῶν; Κατέβη, λέγει, οὗτος, ἤτοι ὁ Τελώνης, δεδικαιωμένος, ἢ ἐκεῖνος, ἀντὶ τοῦ καὶ ὄχι ἐκεῖνος, ἤτοι ὁ Φαρισαῖος.

Φανερώνει λοιπὸν ἡ παραβολή, ὅτι οὐδεὶς πρέπει νὰ ἐπαίρηται, κἂν καὶ πολλὰς ἀρετὰς πλουτῇ· καὶ πάλιν, ὅτι ἂν καὶ εἰς ἔσχατα κακὰ ἔπεσεν, ἄς μιμῆται τὸν Τελώνην καὶ νὰ παρακαλῇ ἀπὸ ψυχῆς τὸν Θεὸν νὰ τῷ γίνῃ ἵλεως. Τελῶναι δὲ λέγονται ἐκεῖνοι, οἵτινες παίρνουν ἀπὸ τοὺς ἄρχοντας τὰ τέλη, ἤτοι τοὺς φόρους καὶ ἀπὸ ἄκραν ἀδικίαν κερδαίνουν καὶ πλεονεκτοῦν ἀπὸ αὐτά. Φαρισαῖοι δὲ οἱ χωρίζοντες τρόπον τινὰ ἑαυτοὺς ἀπὸ τὸν ἄλλον κόσμον, ὡς ἔχοντες τὴν γνώμην, ὅτι εἶναι ἀνώτεροι τῶν ἄλλων καὶ κατὰ τὴν γνῶσιν καὶ κατὰ τὴν ἀρετήν, Σαδδουκαῖοι δὲ πάλιν ἐλέγοντο οἱ ὀπαδοὶ ἀρχιερέως τινὸς ὀνόματι Σαδώκ, οἵτινες οὔτε ἀνάστασιν νεκρῶν, οὔτε Ἄγγελον, οὔτε Πνεῦμα ἐδέχοντο.

[i]) Ἐν δὲ τῷ Ὡρολογίῳ γράφεται οὕτω περὶ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου, «Αἵρεσις παλαιὰ καὶ ἐπίσημος μεταξὺ τῶν Ἰουδαίων ἦσαν οἱ Φαρισαῖοι, οἵτινες, πονηροὶ ὄντες καὶ ὑποκριταί, τὰς μὲν κακίας αὐτῶν ἔκρυπτον, πᾶσαν δὲ ὑποκριτικὴν αὐτῶν ἀρετὴν ἐδημοσίευον, ποιοῦντες πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν «πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις» (Ματθ. κγʹ 5)· διὸ καὶ ἐνομίζοντο ὑπὸ πάντων ἐνάρετοι καὶ δίκαιοι, καί, κατὰ τὴν φαινομένην τῆς ζωῆς ἁγιότητα, κεχωρισμένοι τῶν λοιπῶν, καθὼς δηλοῖ καὶ τὸ ὄνομα Φαρισαῖος. Ἐξεναντίας οἱ Τελῶναι, τοὐτέστιν οἱ ἀγοράζοντες τοὺς βασιλικοὺς φόρους, ἐπειδή, συλλέγοντες αὐτούς, ἐποίουν πολλὰς ἀδικίας καὶ ἁρπαγὰς δι’ αἰσχροκέρδειαν, διὰ τοῦτο πάντες ἐστοχάζοντο αὐτοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ ἀδίκους. Κατὰ τὴν τότε λοιπὸν κοινὴν γνώμην λαβὼν ὁ Ἰησοῦς ἕνα Φαρισαῖον, σημαίνοντα τὸν ἐνάρετον, καὶ ἕνα Τελώνην, δηλοῦντα τὸν ἁμαρτωλόν, ἐδίδαξε παραβολικῶς τῆς ὑπερηφανείας τὴν βλάβην καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης τὴν ὠφέλειαν».

«Ἐπειδὴ δέ, μετὰ τρεῖς ἑβδομάδας, ἐμβαίνομεν εἰς τὸ στάδιον τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς καὶ εἰς τοὺς πνευματικοὺς τῆς ἀρετῆς ἀγῶνας, καὶ ἐπειδὴ πρῶτον ὅπλον πρὸς ἀρετὴν εἶναι ἡ ταπείνωσις, καθὼς ἐξ ἐναντίας ἡ ὑπερηφάνεια μέγιστον ἐμπόδιον εἰς αὐτήν, διὰ τοῦτο οἱ θεῖοι Πατέρες τὰς μὲν ἑβδομάδας ταύτας ἐπενόησαν ὡς προετοιμασίαν ἡμῶν εἰς τοὺς εἰρημένους ἀγῶνας, δι’ ἣν αἰτίαν καὶ τὴν παροῦσαν ἑβδομάδα ἐκάλεσαν Προφωνήσιμον, ὡς προλέγουσαν τρόπον τινὰ καὶ κηρύττουσαν, ὅτι ἤγγικε τῆς νηστείας ὁ καιρός, τὴν δὲ ἀνάγνωσιν τῆς τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου παραβολῆς ἔταξαν σήμερον, διδάσκοντες ἡμᾶς δι’ αὐτῆς, ἵνα μὴ ἐπαιρώμεθα, ὅταν πράττωμεν τὸ καλόν, μηδὲ καυχώμεθα δι’ αὐτὸ ὡς ὁ μεγάλαυχος Φαρισαῖος, ἀλλά, μαθόντες ἐκ τοῦ παραδείγματος ἐκείνου, ὅτι ὁ καπνὸς τῆς οἰήσεως καὶ τῆς καυχήσεως ἡ δυσωδία διώκουν τὴν Χάριν τοῦ Πνεύματος, καὶ ἀπογυμνοῦσαι τὸν ἄνθρωπον πάσης ἀρετῆς, κρημνίζουν αὐτὸν εἰς τοῦ ᾍδου τὰ βάραθρα, δεώμεθα μετὰ συντετριμμένης καρδίας τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τοῦ Τελώνου τὴν ταπείνωσιν, ἥτις, κἂν ἁμαρτωλὸς ὑπάρχῃ ὁ ἄνθρωπος, κἂν εἰς ἔσχατα περιπέσῃ κακά, δικαιοῖ αὐτὸν καὶ εἰς ὕψος ἀναβιβάζει μέγα».

Ἐξ ἄλλου ὁ καθηγητὴς Εὐάγγελος Δ. Θεοδώρου εἰς τὴν περισπούδαστον διατριβήν του «Ἡ μορφωτικὴ ἀξία τοῦ ἰσχύοντος Τριῳδίου», περὶ ἧς ἐκτενῶς ἀναφέρομεν ἐν τῷ Προλόγῳ, λέγει τὰ ἑξῆς περὶ τῆς Κυριακῆς τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου «διὰ τῆς ἀναγνώσεως τῆς σχετικῆς παραβολῆς» (Λουκ. ιηʹ 10-14) καὶ διὰ τοῦ κατανυκτικοῦ ᾀσματικοῦ αὐτῆς πλούτου (ἡ Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου), εἶναι ἄριστον προανάκρουσμα καὶ εἰσαγωγὴ εἰς τὴν σύνθεσιν τοῦ Τριῳδίου, διότι ὁδηγεῖ εἰς τὴν πεποίθησιν, ὅτι μόνον ἡ συντριβὴ τῆς καρδίας καὶ ἡ διὰ τῆς ταπεινοφροσύνης ἀποφυγὴ τοῦ φαρισαϊκοῦ ἐγωϊσμοῦ ἀνοίγει τὰς πύλας τῆς ἀληθοῦς μετανοίας καὶ τοῦ θείου ἐλέους. Ἡ ταπεινοφροσύνη δὲ καὶ ἡ μετάνοια συνδέονται ἀρρήκτως μετὰ τοῦ πνεύματος τῆς αὐτοθυσίας, ὑφ’ οὗ διέπονται οἱ εὐσεβεῖς, ὡς τονίζει τὸ ἀποστολικὸν ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας (Βʹ Τιμ. γʹ 10-15)».

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ