ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ φυγὴ εἰς Αἴγυπτον ἐγένετο ὅτε ὁ Ἡρῴδης ἔδωκεν ὁρισμὸν νὰ θανατωθῶσιν ὅλα τὰ νήπια ὅσα ἦσαν εἰς τὴν Βηθλεέμ. Τότε Ἄγγελος Κυρίου ἐφάνη κατ’ ὄναρ εἰς τὸν Ἰωσὴφ λέγων· «Ἐγείρου, καὶ παραλαβὼν τὸ παιδίον καὶ τὴν Μητέρα του ὕπαγε εἰς τὴν Αἴγυπτον» (Ματθ. β’ 13). Κατέφυγε δὲ ἐκεῖ ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ὁμοῦ μὲ τὸ Βρέφος [1] διὰ δύο αἴτια, ἀφ’ ἑνὸς μέν, ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν διὰ τοῦ Προφήτου Ὠσηὲ λέγοντος· «Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου» (Ὠσ. ια’ 1), ἀφ’ ἑτέρου δέ, ἵνα φιμωθῇ πᾶν στόμα τῶν αἱρετικῶν. Διότι ἐὰν δὲν ἔφευγεν ὁ Κύριος, ἀλλ’ ἤθελε συλληφθῆ ἀπὸ τὸν Ἡρῴδην, ἐὰν μὲν ἐφονεύετο ἀπὸ ἐκεῖνον, βεβαίως ἤθελεν ἐμποδισθῆ ἡ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, ἐὰν δὲ δὲν ἐφονεύετο, ἀλλ’ ἔμενεν ἄθικτος, ἵνα τελειώσῃ τὴν οἰκονομίαν, βεβαίως ἤθελε φανῆ εἰς τοὺς πολλούς, ὅτι δὲν ἐφόρεσε τἠν ἀνθρωπίνην φύσιν πραγματικῶς καὶ κατ’ ἀλήθειαν, ἀλλὰ μόνον κατὰ δόκησιν καὶ φαντασίαν, ἐπειδὴ ἂν ἐφόρει σάρκα ἀληθῆ, ὅπως ἦτο βεβαίως καὶ ἡ ἀλήθεια, ἤθελε κοπῆ ὑπὸ τοῦ ξίφους.
Ἐὰν λοιπὸν οἱ ἄθλιοι αἱρετικοὶ ἐτόλμησαν καὶ τοῦτο νὰ εἴπωσιν, ὅτι δηλαδὴ κατὰ φαντασίαν ὁ Κύριος ἐγεννήθη, ὡς ὁ θεομάχος Μάνης καὶ οἱ τούτου ὀπαδοὶ Μανιχαῖοι, μολονότι δὲν ἔλαβον οὐδεμίαν αἰτίαν καὶ ἀφορμήν, πόσῳ μᾶλλον τὸ τοιοῦτον θὰ ὑπεστήριζον, ἐὰν εὕρισκον καὶ αἰτίαν; Διὰ τὰς ρηθείσας λοιπὸν δύο αἰτίας φεύγει ὁ Κύριος εἰς τὴν Αἴγυπτον, καὶ πρὸς τούτοις ἵνα συντρίψῃ καὶ τὰ ἐν Αἰγύπτῳ εὑρισκόμενα εἴδωλα [2].
Ὑποσημειώσεις
[1] Σημειοῦμεν ἐνταῦθα τὰ χαριέστατα καὶ ἀξιοσημείωτα ταῦτα. Φεύγων ὁ Κύριος εἰς τὴν Αἴγυπτον, ὄχι μόνον τὰ εἴδωλα ἐκείνης συνέτριψεν, ἀλλὰ καὶ τὰ φυτὰ ἔκαμε νὰ τὸν προσκυνήσουν, καθὼς περὶ τούτου διάφοροι ἱστορικοὶ ἀναφέρουσιν: Ὁ Σωζόμενος, ἐπὶ παραδείγματι, [εἰς τὸ εʹ βιβλίον τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας κεφ. κʹ (20ον)], γράφει ὅτι μετὰ τὴν εἰς Αἴγυπτον διὰ τὸν φόβον τοῦ Ἡρῴδου ἀναχώρησιν τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀφοῦ ἔφθασεν εἰς τὰ πρόθυρα τῆς Ἐρμουπόλεως τῆς Θηβαΐδος, μία περσικὴ μηλέα, ἤτοι ροδακινέα, ἔκλινεν ἕως κάτω τὴν κορυφήν της καὶ προσεκύνησεν Αὐτόν. Ἐπειδὴ δὲ τὸ φυτὸν αὐτὸ διὰ τὸ μεγαλεῖον καὶ κάλλος του προσεκυνεῖτο καὶ ἐλατρεύετο ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῆς πόλεως, διὰ τοῦτο ὁ εἰς τὸ φυτὸν αὐτὸ κατοικῶν δαίμων, αἰσθανόμενος τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου, ἐφοβήθη καὶ ἔφυγε. Φυγόντος δὲ τοῦ δαίμονος ἔμεινε τὸ φυτὸν αὐτὸ ἰατρείας πολλὰς παρέχον, ἐὰν μόνον ἤγγιζον εἰς τοὺς ἀσθενεῖς φύλλον ἢ φλοιὸν ἢ τεμάχιον ἐξ αὐτοῦ. Μαρτυροῦν δὲ τοῦτο Παλαιστινοὶ καὶ Αἰγύπτιοι.
Ὁ Βουρχάριος πάλιν, (ἐν τῇ περιγραφῇ τῆς Ἱερουσαλήμ), γράφει ὅτι μεταξὺ Βαβυλῶνος καὶ Ἡλιουπόλεως τῆς Αἰγυπτιακῆς δηλαδή, εὑρίσκεται κῆπος τοῦ βαλσάμου ὡραιότατος, ὅστις ποτίζεται ὑπὸ μικρᾶς πηγῆς, εἰς τὴν ὁποίαν ᾄδεται λόγος, ὅτι ἡ Θεοτόκος ἔπλυνε τὰ σπάργανα τοῦ Χριστοῦ, ὅταν ἔφευγε διὰ τὸν φόβον τόῦ Ἡρῴδου. Πλησίον δὲ εἰς τὴν πηγὴν ταύτην εἶναι καὶ μία πέτρα ἐπὶ τῆς ὁποίας ἥπλωσε τὰ σπάργανα τοῦ Χριστοῦ ἡ Θεομήτωρ διὰ νὰ στεγνώσωσι. Τὸν τόπον δὲ ἐκεῖνον εὐλαβοῦνται μεγάλως καὶ οἱ Χριστιανοὶ καὶ οἱ Σαρακηνοί. Προσθέτει δὲ καὶ Ἀντώνιος ὁ Μὰρτ. (Μαρτελάος;) (ἐν τῇ τῶν Ἱεροσολύμων περιόδῳ), ὅτι διαβαίνοντος τοῦ Κυρίου ἐκ τῆς πεδιάδος τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ Τάνεως, ἡ θύρα ἑνὸς μεγάλου εἰδωλικοῦ ναοῦ ἐκλείσθη μόνη της, ὕστερον δὲ δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ἀνοιχθῇ μὲ δύναμιν ἀνθρώπων (βλέπε «Ἑκατονταετηρίς», σελ. 28).
Περιττοὶ δὲ τῇ ἀληθείᾳ καὶ πέραν τοῦ δέοντος κριτικοὶ πρέπει νὰ ὀνομάζωνται οἱ εἰς τὰ θαύματα καὶ τὰ σημεῖα ταῦτα ἀντιλέγοντες, προβάλλοντες δῆθεν, ὅτι ἂν αὐτὰ ἦσαν ἀληθῆ, δὲν θὰ ἐλέγετο πρῶτον σημεῖον τοῦ Κυρίου τὸ ἐν Κανᾷ γενόμενον. Ἀλλ᾽ ὦ ἄνθρωποι, ἤθελεν εἴπει τις πρὸς αὐτούς, τὸ ἐν Κανᾷ θαῦμα λέγεται πρῶτον σημεῖον τοῦ Κυρίου μετὰ τὴν διὰ τοῦ Βαπτίσματος ἀνάδειξιν καὶ οὐχὶ πρὸ τῆς ἀναδείξεως, δεδομένου ὅτι πρὸ τῆς ἀναδείξεως τοῦ Κυρίου πολλὰ σημεῖα καὶ θαύματα τῇ δυνάμει του ἐγένοντο. Καὶ ἀποσιωπῶν τὴν ἀσπόρως καὶ ἐκ Πνεύματος Ἁγίου γενομένη αὐτοῦ Σύλληψιν, τὸ ὁποῖον εἶναι τὸ θαῦμα τῶν θαυμάτων· καὶ τὸ ὅτι ἀκόπως ἔφερεν αὐτὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ ἡ Μήτηρ αὐτοῦ· καὶ τὸ ὅτι ἀφθόρως τὸν ἐγέννησε· λέγω ταῦτα. Θαῦμα τῆς δυνάμεως τοῦ Κυρίου δὲν ἦσαν οἱ ἐν τῇ Γεννήσει αὐτοῦ «Δόξα ἐν ὑψίστοις…» κραυγάζοντες Ἄγγελοι καὶ μετὰ τῶν Ποιμένων εὐαγγελιζόμενοι; Θαῦμα δὲν ἦτο τὸ παράδοξον σκίρτημα, τὸ ὁποῖον ἐπροξένησεν ὁ Κύριος κυοφορούμενος εἰς τὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ φερόμενον Ἰωάννην; Θαῦμα δὲν ἦτο ὁ ὑπερφυσικὸς Ἀστὴρ ὁ τοὺς Μάγους ὁδηγήσας; Θαῦμα δὲν ἦτο τὸ νὰ μὴ ἴδῃ θάνατον ὁ Συμεὼν ἕως οὗ βαστάσῃ αὐτόν; Θαῦμα δὲν ἦτο, κατὰ τὸν Ἀμβρόσιον, αἱ Προφητεῖαι τοῦ αὐτοῦ Συμεὼν καὶ αἱ ἀνθομολογήσεις τῆς θεοπνεύστου Ἄννης, μαρτυρούσης Σωτῆρα τὸν Χριστόν; Θαύματα βεβαίως ἦσαν ὅλα αὐτά, καθὼς καὶ ἄλλα πολλά, τῆς δυνάμεως τοῦ Κυρίου.
Τὸ φυτὸν δὲ τοῦ ἀνωτέρω ἀναφερομένου βαλσάμου (ἵνα εἴπωμεν ἐδῶ κατὰ παρέκβασιν) πρῶτον ἔφερεν ἡ βασίλισσα τοῦ Σαβᾶ εἰς τὸν Σολομῶντα ὡς δῶρον βασιλικὸν καὶ αὐτὸς τὸ ἐφύτευσεν εἰς τὴν Ἱεριχώ, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκετο μέχρι τοῦ καιροῦ τοῦ Τίτου, ὁ ὁποῖος ἔλαβεν ἐκ τῆς Ἱερουσαλὴμ τὰ δένδρα τοῦ βαλσάμου καὶ ἐστέφθη μὲ αὐτά, κατὰ μίμησιν τοῦ Πομπηΐου τοῦ μεγάλου, ὅταν τὸ πρῶτον ἐκυρίευσε τὴν Ἱερουσαλήμ, ὡς μαρτυρεῖ ὁ Σελῖνος εἰς τὸ Ἱστορικόν του. Εἶναι δὲ ὁ καρπὸς τοῦ βαλσάμου κοκκινωπὸς καὶ τὰ φύλλα του παρόμοια μὲ τὰ φύλλα τῆς μαστίχης. Ἱστορεῖ δὲ ὁ Ἰώσηπος ὅτι ἀκούσασα ἡ βασίλισσα Κλεοπάτρα, ἡ ἐρωμένη τοῦ Ἀντωνίου, τὴν φήμην τοῦ τόσον θαυμαστοῦ δένδρου, ἐπεθύμησε νὰ ἔχῃ καὶ αὐτὴ τὸ τοιοῦτον εὐωδέστατον φυτόν· ὅθεν ὁ Ἡρῴδης, ἵνα εὐχαριστήσῃ τὴν ἐπιθυμίαν τῆς βασιλίσσης, ἀπέστειλεν εἰς αὐτὴν φυτά τινα, ὁμοῦ καὶ σπόρον αὐτοῦ. Λέγει δὲ καὶ ὅτι Ἀλέξανδρος ὁ βασιλεὺς διαβαίνων ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα ἔλαβε πολὺν σπόρον τοῦ βαλσάμου τούτου. Κοπτόμενον δὲ τοῦτο τὸ φυτὸν μὲ κοπτερὸν κέρατον καὶ μὲ πετρίνην μάχαιραν, οὐχὶ δὲ μὲ σιδηρᾶν, δακρύει καὶ οὕτω ποιεῖ τὸ καλούμενον ὀποβάλσαμον, ἤτοι τὸ πηκτὸν ὑγρὸν τοῦ βαλσάμου (βλέπε ἐκτενὴ ὑποσημείωσιν εἰς τὸν βίον τοῦ Ὁσίου Ἀμμοὺν τῇ δʹ (4ῃ) τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου, ἐν τόμῳ Ιʹ τοῦ ἡμετέρου «Μεγάλου Συναξαριστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας»).
[2] Ἐὰν θέλῃ τις νὰ μάθῃ πόσα ἔτη διέτριψεν ὁ Κύριος εἰς τὴν Αἴγυπτον, ἀποκρινόμεθα, ὅτι περὶ τούτου εἶναι γνῶμαι διάφοροι. Ὁ μὲν Παμφίλου Εὐσέβιος (ἐν τοῖς Χρονικοῖς) ὑπέθετο, ὅτι πέντε ἔτη ἐν Αἰγύπτῳ ὁ Κύριος διέτριψεν ἢ τέσσαρα ἢ τουλάχιστον τρία. Ὁ δὲ θεῖος Ἐπιφάνιος (Αἱρέσ. ναʹ) ἀποφαίνεται ὅτι δύο ἔτη, διότι (λέγει) τῷ λγʹ (33ῳ) ἔτει τῆς βασιλείας τοῦ Ἡρῴδου γεννᾶται ὁ ὁ Κύριος, τῷ λεʹ (35ῳ) ἦλθον οἱ Μάγοι καὶ τῷ λζʹ (37ῳ) τελευτᾷ ὁ Ἡρῴδης. Ὁ δὲ Θηβαῖος Ἱππόλυτος ἐν «Συντάγματι Χρονικῷ» οὕτω χρονολογεῖ· «ἀπὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ μέχρι τῆς τῶν Μάγων παρουσίας ἔτη δύο, καὶ ἐκ τῆς εἰς Αἴγυπτον ἀναχωρήσεως μέχρι τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου, υἱοῦ Ἀντιπάτρου, ἔτη τρία, ἡμέραι πέντε. Παρῴκησαν δὲ ἐν Αἰγύπτῳ, ἐν Ἡλιουπόλει τῇ κατὰ Μέμφιν, ὅ τε Ἰωσὴφ καὶ ἡ Μαρία, σὺν τῷ Ἰησοῦ, ἔτη τρία καὶ ἡμέρας εἴκοσιν» (βλέπε ἐν «Ἑκατονταετηρὶς ἀπὸ Χριστοῦ Σωτῆρος ἡ Πρώτη», Εὐγενίου τοῦ Βουλγάρεως).