Ὑποσημειώσεις

[1] Δύο ἀπογραφαὶ ἐγένοντο ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ Καίσαρος Αὐγούστου, ἡ πρώτη καὶ ἡ δευτέρα. Κατὰ τὴν πρώτην ἀπογραφὴν ἐγένετο ψιλὴ μόνον ἀπαρίθμησις τῶν ὑπηκόων, ἄνευ οὐδεμιᾶς δασμοφορίας, ταύτην δὲ τὴν πρώτην ἀπογραφὴν ἀναφέρει καὶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, λέγων· «Αὕτη ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο, ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου» (Λουκ. βʹ 2)· δὲν ἀναφέρει δὲ ταύτην ὁ Ἰώσηπος, ἀφ’ ἑνὸς μέν, διότι δὲν ἀνῆκεν εἰς τὸν Ἡρώδην, ἀφ’ ἑτέρου δέ, διότι δὲν ἀναφέρεται εἰς τὰ ἀπομνημονεύματα Νικολάου τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ φίλου τοῦ Αὐγούστου καὶ τοῦ Ἡρώδου. Ἐπειδὴ δέ τινες ἀποροῦντες λέγουσιν, ὅτι κατὰ τὴν πρώτην ἀπογραφὴν δὲν ἡγεμόνευε τῆς Συρίας ὁ Κυρήνιος, ὡς γράφει, ὁ Εὐαγγελιστής, ἀλλὰ ὁ Σέντιος Σατορνῖνος ἢ ὁ Κυϊντίλιος Οὔαρος ὁ μετὰ τὸν Σέντιον ἡγεμονεύσας (διότι ὁ Κυρήνιος ἡγεμόνευε κατὰ τὴν δευτέραν ἀπογραφήν), διὰ τοῦτο ἄλλοι μὲν ἀποκρίνονται ἐπ’ αὐτοῦ, ἢ ὅτι ὁ Κυρήνιος ἀπεστάλη ἵνα ἐπιστατήσῃ εἰς τὴν πρώτην ἀπογραφήν, ὡς ἐπίτροπος μόνον τοῦ Αὐγούστου, ἢ ὅτι τό· «Αὕτη ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο», πρέπει νὰ νοηθῇ ἀντὶ τοῦ πρότερον ἐγένετο, τοῦ χρόνου τῆς ἡγεμονίας τοῦ Κυρηνίου· καὶ διὰ νὰ εἴπωμεν σαφέστερον, αὕτη ἡ ἀπογραφὴ ἐγένετο πρὸ τοῦ νὰ ἡγεμονεύσῃ ὁ Κυρήνιος τῆς Συρίας, καθὼς νοεῖται καὶ ἐκεῖνο τὸ τοῦ Ματθαίου· «Τῇ δὲ πρώτῃ τῶν ἀζύμων (ἤτοι τῇ πρὸ τῶν ἀζύμων ἡμέρᾳ τῇ μεγάλῃ Πέμπτῃ δηλαδὴ) προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες αὐτῷ· «Ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ Πάσχα;» (Ματθ. κϛʹ 17).

Ἡ δευτέρα ἀπογραφὴ ἐγένετο δέκα ἔτη μετὰ τὴν πρώτην ἀπογραφήν, κατ’ αὐτὴν δὲ ἀπεγράφοντο οἱ Ἰουδαῖοι ἵνα πληρώνωσιν εἰς τὸν Καίσαρα τοὺς βασιλικοὺς φόρους καὶ τὰς δεκατίας τῶν κτημάτων των· τούτου ἕνεκεν ἔγινε καὶ ἡ ἀποστασία τοῦ Γαλιλαίου Ἰούδα, ὡς ἀναφέρει ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς εἰς τὰς Πράξεις. Δὲν ἀναφέρουσι δὲ οἱ ἐξωτερικοὶ ἱστορικοὶ διὰ τὰς δύο ταύτας ἀπογραφάς, ἐπειδὴ τότε ἐσῴζοντο οἱ δημόσιοι Πίνακες ἢ Κώδικες, περὶ τῶν ἀπογραφῶν τούτων διαλαμβάνοντες· ὅθεν ἦτο τὸ πρᾶγμα πασίδηλον. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ θεῖος Ἰουστῖνος ἐν τῇ βʹ Ἀπολογίᾳ, καὶ ὁ Τερτυλλιανὸς κατὰ Μαρκίωνος, παραπέμπουσι τοὺς Ἐθνικοὺς εἰς τοὺς ἀνωτέρω Βασιλικοὺς Κώδικας, ἵνα πληροφορηθῶσιν ἐξ αὐτῶν (βλέπε Εὐγενίου τοῦ Βουλγάρεως «Ἑκατονταετηρὶς ἀπὸ Χριστοῦ Σωτῆρος ἡ Πρώτη», σελ. 12).

[2] Ἐκ τούτου προῆλθεν ἡ παράδοσις ὅτι ὁ Χριστὸς γεννηθεὶς ἀνεκλίθη μεταξὺ δύο ζῴων, βοὸς καὶ ὄνου, ὅπερ φαίνονται δικαιολογοῦντες καὶ οἱ λόγοι τῶν Προφητῶν· «Ἐν μέσῳ δύο ζῴων γνωσθήσῃ» (Ἀββ. γʹ 2), καὶ «Ἔγνω βοῦς τὸν κτησάμενον καὶ ὄνος τὴν φάτνην τοῦ Κυρίου αὐτοῦ» (Ἡσ. αʹ 3)· ἂν καὶ τὰ ζῷα ταῦτα τροπικῶς ὑπὸ τῶν ἑρμηνευτῶν ἐκλαμβάνονται, ἀντὶ τῶν ἐξ Ἰουδαίων καὶ τῶν ἐξ ἐθνῶν πιστευσάντων εἰς τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν ἢ καὶ κατ’ ἄλλην τινὰ προσφυεστέραν ἔννοιαν. Ἀλλ’ ἐν ᾧ ἡ γῆ τοσοῦτον πενιχρῶς ὑπεδέχετο τὸν γεννηθέντα Σωτῆρα, ὁ οὐρανὸς ἄνωθεν ἐπανηγύριζε μεγαλοπρεπῶς τὴν κοσμοσωτήριον αὐτοῦ ἐπιδημίαν. Ποιμένες δέ τινες ἐκ τῶν πέριξ τῆς Βηθλεέμ, ἀγρυπνοῦντες εἰς τὴν φύλαξιν τῶν προβάτων αὐτῶν, περιλαμφθέντες αἰφνιδίως ὑπὸ ἐξαισίου φωτός, εἶδον ἔμπροσθεν αὐτῶν Ἄγγελον, εὐαγγελιζόμενον εἰς αὐτοὺς τὴν τοῦ Κυρίου χαρμόσυνον Γέννησιν, εὐθὺς δὲ μετὰ τὸν ἕνα τοῦτον, εἶδον καὶ ἤκουσαν ὁλόκληρον στρατιὰν οὐρανίων Δυνάμεων, ὑμνουσῶν τὸν θεὸν καὶ λεγουσῶν «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκ. βʹ 8-14).