ΝΕΙΛΟΣ ὁ Ὅσιος πατὴρ ἡμῶν ἐγεννήθη ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἦτο δὲ υἱὸς Ἰωάννου τοῦ Λασκάρεως, ἀδελφοῦ τοῦ αὐτοκράτορος Θεοδώρου τοῦ Λασκάρεως, ὅστις ἐβασίλευσεν ἐν Νικαίᾳ τῷ ͵ασδ’ (1204). Ὁ Ὅσιος Νεῖλος ἀπὸ τὸν διωγμὸν τῶν Λατίνων ἀνεχώρησεν ἀπὸ τὰ βασίλεια καὶ ἦλθεν εἰς τὴν ἐν τῇ παραλίᾳ τοῦ Πόντου Μονὴν τῶν Ἀκοιμήτων, ἡγουμενεύοντος τοῦ Ὁσίου Μαρκέλλου [1], ὅστις ἀπὸ Νικόλαον ὠνόμασε Νεῖλον τὸν Ἅγιον, χειροτονήσας αὐτὸν Μοναχὸν καὶ ἔμεινεν ἐν τῇ Μονῇ ἕως τὸ ͵ασξα’ (1261), ὅτε ὁ θρόνος ἀπὸ τὴν Νίκαιαν ἐπανῆλθεν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν.
Τότε ὁ θεῖος Νεῖλος ἐπανῆλθεν εἰς Κωνσταντινούπολιν εἰς τὰ ἀνάκτορα καὶ λαβὼν ἐκ τῆς μητρός του χρήματα ἀπῆλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ ἔμεινεν ἓξ ἔτη· ἔπειτα ἐπανῆλθεν εἰς Κωνσταντινούπολιν μετά τινος θεοφιλοῦς γέροντος, μεθ’ οὗ ἐλέγξαντες τὸν λατινόφρονα αὐτοκράτορα Μιχαὴλ τὸν Α’ τὸν Παλαιολόγον, ἐξωρίσθησαν εἰς πλοῖον ἄνευ πηδαλίου καὶ ἄνευ πλοιάρχου, ἀλλὰ μετὰ τεσσαρακονθήμερον πάλην ἐναντίον κυμάτων καὶ τρικυμιῶν ἐλιμενίσθησαν εἰς τὸν Ἄθωνα, εἰς τὴν Μονὴν τῶν Ἰβήρων, καὶ ἔμειναν 10 ἔτη. Καὶ ὁ μὲν γέρων ἀπεβίωσεν, ὁ δὲ Νεῖλος ἔμεινε θυρωρὸς τῆς αὐτῆς Μονῆς, ὁπόθεν ἀνεκλήθη ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Ἀνδρόνικον τὸν Παλαιολόγον φανεὶς εἰς αὐτὸν καὶ εἰς πάντας τοὺς αὐλικοὺς αἰδέσιμος, καὶ λαβὼν χρήματα ἐξ αὐτοῦ καὶ τῆς ἀδελφῆς του ἐταξίδευσε τὸ δεύτερον εἰς Ἱεροσόλυμα τὸ ἔτος ατ’ (1300) περιελθὼν ἅπασαν τὴν Παλαιστίνην, Γαλιλαίαν, Συρίαν, καὶ τὰς νήσους Ρόδον, Κύπρον, Κρήτην, Πελοπόννησον καὶ Ἑπτάνησον· ἐκ δὲ τῆς Κερκύρας ἐπέρασεν εἰς τὴν νῆσον Ἐρικοῦσαν, ἔρημον οὖσαν, ἐκεῖ δὲ ἔκτισε Μονήν, ἐξ ἧς ἔλαβε τὴν ἐπωνυμίαν Ἐρικούσιος, μονάσας ἐκεῖ ἐπὶ 10 ἔτη, παλαίων μόνος καθ’ ὅλων τῶν στοιχείων τῆς φύσεως καὶ τῶ ἀκαθάρτων πνευμάτων.
Διωχθεὶς ἐκεῖθεν ὁ Ὅσιος ὑπὸ πειρατῶν ἔπλευσεν εἰς Κάνινα τοῦ Αὐλῶνος καὶ διελθὼν ὅλην τὴν παραλίαν Ἤπειρον, ἔφθασεν εἰς τὸ Φαρμακοβοῦνι τῆς Θεσπρωτίας, ἐκεῖ δὲ εἰς θέσιν Γούβα ἔκτισε νέον Μοναστήριον, τὸ ὁποῖον μέχρι σήμερον σῴζεται, καὶ εἰς τὸ ὁποῖον μετὰ δύο ἄλλων συνασκητῶν του, τοῦ Ἱερομονάχου Καλλινίκου καὶ τοῦ Μοναχοῦ Γερασίμου, ἔκτισαν καὶ Ἐκκλησίαν ἔνδον τοῦ Σπηλαίου, ὅτε εἶδον ἐν μιᾷ νυκτὶ ἄνω τοῦ Σπηλαίου φῶς ἐξαίσιον, καὶ τὴν πρωΐαν μεταβάντες εἰς τὸ δάσος δὲν ἠδύναντο νὰ διακρίνωσι τὸ μέρος ὅπου ἦτο τὸ φῶς, διότι τὸ δάσος ἦτο πυκνόν,