Ὑποσημειώσεις
[1] Σημειοῦμεν ἐνταῦθα, ὅτι ἡ Κυρία ἡμῶν Θεοτόκος, μετὰ τὴν ἐν τῷ τάφῳ τριήμερον αὐτῆς Κοίμησιν, ὄχι μόνον μετέστη, ἀλλὰ καὶ ἀνέστη ἀπὸ τοῦ τάφου, καὶ ἀνελήφθη εἰς τοὺς οὐρανούς, ἤτοι ἡνώθη πάλιν ἡ ὁλόφωτος αὐτῆς ψυχὴ μετὰ τοῦ θεοδόχου αὐτῆς Σώματος, καὶ οὕτως ἀνέστη ἀπὸ τοῦ τάφου, μετὰ δὲ τὴν ἀνάστασίν της εὐθὺς ἀνελήφθη σύσσωμος εἰς τοὺς οὐρανούς, μᾶλλον δὲ καὶ ὑπὲρ οὐρανούς. Ὅτι δὲ ταῦτα εἶναι ἀληθῆ βεβαιοῦσι τὰ πνευματοκίνητα στόματα τῶν ἱερῶν θεολόγων. Διότι ὁ μὲν θεσπέσιος Ἀνδρέας ὁ Κρήτης εἰς ἕνα ἐκ τῶν εἰς τὴν Κοίμησιν τριῶν ἐγκωμίων αὐτοῦ, οὗ ἡ ἀρχή· «Μυστήριον ἡ παροῦσα πανήγυρις», οὕτω γράφει· «Πῶς οὐκ ἀψευδὴς ἡ μετάθεσις; ἐπεὶ καὶ τὰ ἄλλα συνέδραμε, ψυχῆς διάστασις ἀπὸ σώματος, συνθέτου λύσις, μερῶν διάζευξις, ἀνάλυσις, ἐπίζευξις (ἤτοι ἕνωσις ψυχῆς μετὰ σώματος), σύμπηξις (ἤτοι ἀνάστασις) καὶ πρὸς τὸ ἀφανὲς ὑποχώρησις». Ὁ δὲ Δαμασκηνὸς Ἰωάννης εἰς ἕνα ἐκ τῶν εἰς τὴν Κοίμησιν τριῶν λόγων αὐτοῦ, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἔθος ἐστὶ τοῖς ἐρωτικῶς πρός τι διακειμένοις» οὕτω λέγει· «Ἔδει καθάπερ χρυσὸν ἀποβαλοῦσαν τὸ γεῶδες καὶ ἀλαμπὲς τῆς θνητότητος πάχος, ὡς ἐν χωνεύσει τῷ θανάτῳ σάρκα (τῆς Θεοτόκου) ἄφθαρτον καὶ καθαρὰν τῷ φέγγει τῆς ἀφθαρσίας ἐκλάμπουσαν, ἐξαναστῆναι τοῦ μνήματος. Σήμερον ἀρχὴν λαμβάνει (ἡ Θεοτόκος) δευτέρας ὑπάρξεως (ἥτις εἶναι ἡ ἀνάστασις ὑπὸ τοῦ δόντος εἰς αὐτὴν τὴν ἀρχὴν τῆς προτέρας ὑπάρξεως)». Εἰς τούτους συμμαρτυρεῖ καὶ ὁ Ἱερὸς Κοσμᾶς οὕτως ᾄδων εἴς τι Τροπάριον τῆς πρώτης ᾠδῆς τοῦ εἰς τὴν Κοίμησιν Κανόνος αὐτοῦ· «Διὸ θνῄσκουσα, σὺν τῷ Υἱῷ ἐγείρη διαιωνίζουσα».
Καθαρώτατα ὅμως καὶ σαφέστατα παριστᾷ τὸ ζήτημα τοῦτο ὁ τῆς Θεσσαλονίκης θεῖος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐν τῷ εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου λόγῳ αὐτοῦ, οὕτω πανηγυρίζων· «Μόνη, αὕτη νῦν μετὰ τοῦ θεοδοξάστου Σώματος σὺν τῷ Υἱῷ τὸν οὐράνιον ἔχει χῶρον … εἰ γὰρ ψυχὴ Θεοῦ χάριν ἔνοικον σχοῦσα πρὸς οὐρανὸν ἀνέρχεται τῶν ἐνταῦθα λυθεῖσα … πῶς ἄν, τὸ μὴ μόνον ἐν ἑαυτῷ λαβὸν αὐτὸν τὸν προαιώνιον καὶ μονογενῆ τοῦ Θεοῦ Υἱόν, τὴν ἀέναον πηγὴν τῆς χάριτος, ἀλλὰ καὶ γεννητικὸν ἀναφανὲν αὐτοῦ σῶμα, οὐκ ἀπὸ γῆς πρὸς οὐρανὸν ἀνελήφθη; Διὰ τοῦτο τὸ γεννῆσαν εἰκότως σῶμα συνδοξάζεται τῷ γεννήματι δόξῃ θεοπρεπεῖ καὶ συνανίσταται, κατὰ τὸ προφητικὸν ᾆσμα, τῷ πρότερον ἀναστάντι τριημέρῳ Χριστῷ, ἡ Κιβωτὸς τοῦ ἁγιάσματος αὐτοῦ καὶ παράστασις γίνεται τοῖς μαθηταῖς τῆς ἐκ νεκρῶν αὐτῆς ἀναστάσεως αἱ σινδόνες καὶ τὰ ἐντάφια μόνα περιλειφθέντα τῷ τάφῳ καὶ μόνα κατ’ αὐτὸν εὑρεθέντα τοῖς κατὰ ζήτησιν προσελθοῦσι, καθάπερ ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ Δεσπότου πρότερον. Οὐκ ἦν δὲ χρεία καὶ ταύτην ἔτι πρὸς ὀλίγον, καθάπερ ὁ ταύτης Υἱὸς καὶ Θεός, διατρίψαι τῇ γῇ· διὰ τοῦτο πρὸς τὸν ὑπερουράνιον εὐθὺς ἀνελήφθη χῶρον ἀπὸ τοῦ Τάφου».
Ἀλλὰ καὶ ὁ Θεόδωρος ὁ Στουδίτης τοῦτο βεβαιοῖ εἰς τὸν εἰς τὴν Κοίμησιν λόγον αὐτοῦ. Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ θεῖος Μάρκος ὁ Ἐφέσου εἰς τοὺς εἰς τὴν Κοίμησιν ὀκτωήχους κανόνας αὐτοῦ οὕτω λέγει, ἔν τινι τροπαρίῳ τῆς ἐνάτης ᾠδῆς τοῦ βαρέος ἤχου «Μεγαλυνέσθω εὐφήμοις ᾠδαῖς ἡ Πάναγνος, μακαριζέσθω ἀξίως ἡ Παμμακάριστος, ὅτι νενέκρωται καὶ ἐγήγερται πάλιν, ὡς Μήτηρ τοῦ Κυρίου, εἰς πίστωσιν ἐσχάτης ἀναστάσεως ἣν ἐλπίζομεν»· καὶ εἰς ἄλλο τροπάριον τῆς ϛʹ ᾠδῆς τοῦ πλ. δʹ ἤχου οὕτω λέγει· «Νέκρωσιν ἡ τῆς ζωῆς Μήτηρ δέχεται, καὶ τάφῳ τεθεῖσα, μετὰ τρίτην ἡμέραν, εὐκλεῶς ἐξανίσταται, εἰς αἰῶνας τῷ Υἱῷ συμβασιλεύουσα, καὶ αἰτοῦσα τὴν τῶν πταισμάτων ἡμῖν ἄφεσιν». Ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ κοινὸν Ὡρολόγιον γράφεται περὶ τῆς ὑψώσεως τῆς Παναγίας, ὅτι οἱ μαθηταὶ προσελθόντες εἰς τὸν τάφον, καὶ μὴ εὑρόντες τὸ Πανάγιον σῶμα τῆς Θεοτόκου, ἐπείσθηααν ἀληθῶς, ὅτι σύσσωμος ζῶσα καὶ τριήμερος, ὡς ὁ Υἱὸς αὐτῆς, ἐκ νεκρῶν ἀναστᾶσα καὶ μεταστᾶσα, εἰς οὐρανοὺς μεταβέβηκεν.
Εἰ δὲ καὶ προβάλλῃ τις τὸ κάθισμα ἐκεῖνο τὸ λέγον· «Εἰς τὰ οὐράνια, ἡ νοερά σου ψυχή, εἰς τὸν Παράδεισον ἡ ἱερά σου σκηνή», ἀποκρινόμεθα πρῶτον, ὅτι τὸ Κάθισμα αὐτὸ εἶναι ποίημα ἀνωνύμου ποιητοῦ καὶ οὐχὶ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, καὶ δεύτερον, ὅτι τὸ Κάθισμα αὐτὸ εἰς τὰς χειρογράφους βίβλους οὕτως εὑρίσκεται γεγοαμμένον· «Εἰς τὸν Παράδεισον, ἡ νοερά σου ψυχή, ὡς θεοπρόστακτον, Μαρία ἄχραντε, τοῖς Ἀποστόλοις ἐν φωνῇ, Παναγία παραδέδοται». Ἐκ δὲ τῶν ἀμφιλεγομένων οὐδὲν βέβαιον συμπεραίνεται. Ἄλλως τε δὲ καὶ ὁ Παράδεισος νοητῶς ἐννοεῖται, καὶ ἀντὶ τοῦ οὐρανοῦ παραλαμβάνεται, ὡς λέγει ὁ ἱερὸς Θεοφύλακτος, ἑρμηνεύων τό, «Σήμερον μετ’ ἐμοῦ ἔση ἐν τῷ Παοαδείσῳ».
Διατί δὲ δὲν δημοσιεύεται ἐπ’ Ἐκκλησίας ἡ τῆς Θεοτόκου ἀνάστασις καὶ ἀνάληψις, ἀλλὰ Μετάστασις μόνον αὐτῆς λέγεται, εἰς τοῦτο τινὲς ἀποκρίνονται πρῶτον, ὅτι ἡ τῆς Θεοτόκου ἀνάστασις καὶ ἀνάληψις δὲν φαίνεται μεμαρτυρημένη εἰς τὰς θείας Γραφάς, καθὼς εἶναι ἡ τοῦ Υἱοῦ αὐτῆς καὶ Θεοῦ ἀνάστασις καὶ ἀνάληψις δεύτερον, διότι ἡ τῆς Θεοτόκου ἀνάστασις καὶ ἀνάληψις εἶναι δόγμα μυστικόν, εἰς μόνους τοὺς λόγους τῶν πατέρων σημειούμενον καὶ οὐχί κήρυγμα, διὸ καὶ σιωπᾶται, ἐπειδὴ κατὰ τὸν Μέγαν Βασίλειον «Τὰ μὲν δόγματα σιωπᾶται, τὰ δὲ κηρύγματα δημοσιεύεται» (Καν. 91). Ἀποκρίνονται δὲ καὶ τρίτον, ὅτι ἡ μετάστασις εἶναι καθολικωτέρα της ἀναστάσεως καὶ ἀναλήψεως, καθότι πᾶν τὸ ἀναστηθὲν ἤ ἀναληφθὲν μεθίσταται κατὰ τόπον· ὅθεν ἡ μετάστασις λεγομένη ἐπὶ τῆς Θεοτόκου καὶ τὴν ἀνάστασιν αὐτῆς συμπεριλαμβάνει καὶ τὴν ἀνάληψιν. Ἐκ τῶν λεχθέντων λοιπὸν φανερὸν γίνεται, ὅτι οἱ φρονοῦντες, ὅτι ἡ Θεοτόκος δὲν ἀνέστη, ἤτοι δὲν ἡνώθη ἡ ἁγιωτάτη αὐτῆς ψυχὴ μετὰ τοῦ ἀχράντου αὐτῆς σώματος, ἀλλ’ οὐδὲ τὸ σῶμα αὐτῆς εἶναι ζῶν εἰς τοὺς οὐρανούς, ἀλλὰ νεκρόν, ὡς κεχωρισμένον τῆς ζωοποιούσης αὐτὸ ψυχῆς, δὲν φρονοῦσι τοῦτο ὀρθῶς.
