Περὶ τοῦ Ἁγίου τούτου Λεωνίδους Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν οὐδὲν Ὑπόμνημα διεσώθη εἰς τοὺς Συναξαριστὰς ἀκολουθοῦν εἰς τὴν κατὰ τὴν σήμερον σημειουμένην μνήμην αὐτοῦ, οὔτε ἀλλαχόθεν ὑπάρχει ἄλλη τις πληροφορία μέχρι τοῦ ΙΒʹ αἰῶνος, ὅτε εὑρίσκομεν ἐγκώμιον ἀφιερωμένον «εἰς τὸν Ἅγιον Ἱερομάρτυρα Λεωνίδην καὶ τὴν Συνοδίαν αὐτοῦ» ἐκφωνηθὲν ὑπὸ τοῦ Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν Μιχαὴλ Γʹ Ἀκομινάτου τοῦ Χωνιάτου (1182-1222). Μόνη δηλαδὴ θετικὴ περὶ τοῦ Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν Ἁγίου Λεωνίδους πληροφορία εἶναι ἡ ἐκ τῶν Συναξαριστῶν παρεχομένη, ἐν οἷς ὅμως ἀπὸ τοὺς παλαιοτέρους χρόνους, ἀλλὰ καὶ μέχρι τῆς σήμερον ἡ μνήμη του σημειοῦται ἄνευ Ὑπομνήματος. Ἑπομένως ἐκ παλαιοτέρων πηγῶν δὲν γνωρίζομεν μετὰ βεβαιότητος τίποτε περισσότερον περὶ τούτου ἀπὸ ὅσα πληροφορεῖ ἡμᾶς ἡ ἐνταῦθα παρατιθεμένη ἀναγραφὴ τῆς μνήμης του.
Ἀπὸ τοῦ ΙΒʹ αἰῶνος ὁ Ἅγιος οὗτος Ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν Λεωνίδης ταυτίζεται ὑπό τινων πρὸς τὸν Ἅγιον Μάρτυρα Λεωνίδην τὸν ἑορταζόμενον κατὰ τὴν ἑπομένην ιϛʹ (16ην) Ἀπριλίου. Πρῶτος ὅστις ἐταύτισε τοὺς δύο συνωνύμους τούτους Ἁγίους θεωρεῖται ὁ προαναφερθεὶς Ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν Μιχαὴλ Γʹ ὁ Χωνιάτης, ὅστις διὰ τοῦ ὡς ἄνω ἀναφερομένου πανηγυρικοῦ λόγου του πρὸς τὸν Ἅγιον «Ἱερομάρτυρα» Λεωνίδην καὶ τὴν Συνοδίαν αὐτοῦ, τεκμαίρεται, ὅτι τὸν ἐν Τροιζῆνι ἀξιωθέντα τῶν μαρτυρικῶν στεφάνων Ἅγιον Λεωνίδην θεωρεῖ ὡς τὸν Ἐπίσκοπον Ἀθηνῶν Λεωνίδην. Ὁ Χωνιάτης διὰ τοῦ ἐν λόγῳ ἐγκωμίου του δὲν λέγει τοιοῦτον τι σαφῶς. Ὅμως ἐπειδὴ τὸ πρὸς τὸν Ἅγιον Λεωνίδην καὶ τὰς μετ’ αὐτοῦ συναθλησάσας Ἁγίας Γυναῖκας ἐγκώμιον αὐτοῦ ἐξεφώνησεν εἰς τὸν ἐν Ἀθήναις Ναὸν τῶν Ἁγίων καὶ ἐπειδὴ τὸν Ἅγιον Λεωνίδην ὀνομάζει «Ἱερομάρτυρα», ἐνῷ ὁ ἐν Τροιζῆνι μαρτυρήσας, εἰς τὸ Συναξάριον αὐτοῦ, δὲν ἀναφέρεται ὡς Ἱερωμένος, ἔτι δὲ καὶ διότι λέγει ὅτι ἡ κόνις τῶν Λειψάνων αὐτοῦ εὑρίσκετο εἰς τὸν ἐν λόγῳ Ναόν, τοῦτο ἐνισχύει τὴν ἄποψιν, ὅτι ὁ Μιχαὴλ θεωρεῖ τὸν ἐν Τροιζῆνι Μάρτυρα Λεωνίδην ὡς τὸν Ἐπίσκοπον Ἀθηνῶν.
Ἀνενδοιάστως τοὺς δύο τούτους Ἁγίους ταυτίζει ὁ νεώτερος μέγας Ἕλλην ἱστοριοδίφης Σπυρίδων Λάμπρος (1851-1919). Οὗτος σχολιάζων τὸν «εἰς τὸν Ἅγιον Ἱερομάρτυρα Λεωνίδην καὶ τὴν Συνοδίαν αὐτοῦ» λόγον τοῦ Χωνιάτου Μιχαήλ, μεταξὺ ἄλλων λέγει καὶ τὰ ἑξῆς· «Ὁ Λεωνίδης, εἰς τιμὴν τοῦ ὁποίου ἐγράφη ὁ λόγος οὗτος τοῦ Μιχαήλ, ἐχρημάτισεν Ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν κατὰ τὸν Γʹ αἰῶνα μεσοῦντα. Συλληφθεὶς δὲ τὰς ἡμέρας τοῦ Πάσχα κατὰ τὴν Τροιζηνίαν, πιθανῶς ἐπὶ τοῦ διωγμοῦ τοῦ κινηθέντος κατὰ τὴν βασιλείαν τοῦ Δεκίου, τῷ 250, μετὰ τῶν περὶ αὐτὸν Ἁγίων Γυναικῶν ἤχθη εἰς Κόρινθον, πρὸς τὸν ἀνθύπατον Βενοῦστον· ἐπιμένων δὲ εἰς τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν, κελεύσματι τοῦ ἀνθυπάτου ἀπηγχονίσθη καὶ ἐσχίσθη τὰς σάρκας, μεθ’ ὃ ἐρρίφθη εἰς τὴν θάλασσαν μετὰ τῶν περὶ αὐτὸν ἁγίων γυναικῶν» («Μιχαὴλ Ἀκομινάτου τοῦ Χωνιάτου, τὰ σῳζόμενα», ἔκδοσις δαπάναις Δήμου Ἀθηναίων, ἐπιμελείᾳ Σπυρίδωνος Λάμπρου, Ἀθῆναι 1879, τόμ. Αʹ, σελ. 150). Πρὸς τὴν ἄποψιν ταύτην συντάσσονται καὶ οἱ περισσότεροι τῶν νεωτέρων Ἑλλήνων ἱστορικῶν.
Ἐκ τῶν συγχρόνων ἠσχολήθη μὲ τὸ θέμα ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος Χρυσόστομος Αʹ ὁ Παπαδόπουλος (1923-1938). Καὶ οὗτος εἰς τὴν ὑπ’ αὐτοῦ συγγραφεῖσαν Ἱστορίαν τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἀθηνῶν («Ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἀθηνῶν», Ἀθῆναι 1928, σελ. 21-22) ὑποστηρίζει τὴν ἄποψιν, ὅτι ὁ Ἀθηνῶν Λεωνίδης καὶ ὁ ἐν Τροιζῆνι μαρτυρήσας εἶναι ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πρόσωπον. Ἀκόλουθον τοῦ τοιούτου συνταυτισμοῦ ὑπῆρξεν ὅπως ἡ ζωὴ καὶ ἡ δρᾶσις τοῦ Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν Λεωνίδους τοποθετηθῇ καὶ ὑπὸ τούτου εἰς τὰ μέσα τοῦ Γʹ αἰῶνος καὶ δὴ νὰ θεωρηθῇ ὡς ἀθλήσας ἐπὶ Δεκίου (249-251), ὡς συμβαίνει δηλαδὴ μὲ τὸν κατὰ τὴν ιϛʹ (16ην) ἑορταζόμενον Ἅγιον Λεωνίδην. Πρὸς τὴν ἄποψιν ὅμως ταύτην δὲν συμφωνεῖ ὁ Λεοντουπόλεως Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης. Οὗτος ἐν τῷ Ἁγιολογίῳ αὐτοῦ (σελ. 275) σαφῶς διακρίνει τὸν Ἐπίσκοπον Λεωνίδην ἀπὸ τὸν Μάρτυρα Λεωνίδην, θεωρεῖ δὲ ὡς σφάλμα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου τὴν ὑπὸ τούτου συνταύτισιν τῶν δύο τούτων συνωνύμων Ἁγίων.
Ἡ ἐκδοθεῖσα ἐν Ἀθήναις μεγάλη «Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία», ἐν μὲν τῷ πρώτῳ αὐτῆς τόμῳ εἰς τὸ ἄρθρον Ἀθῆναι, Χριστιανικὴ Ἱστορία 52-1833, στ. 622, διὰ τοῦ ἀρθρογράφου αὐτῆς κ. Γ. Σωτηρίου ἀκολουθεῖ εἰς τὸν συνταυτισμὸν τῶν δύο τούτων συνωνύμων Ἁγίων. Θεωρεῖ δηλαδὴ τὸν Ἐπίσκοπον Ἀθηνῶν Λεωνίδην ὡς συλληφθέντα ἐν Τροιζῆνι καὶ καταδικασθέντα ὑπὸ τοῦ ἀνθυπάτου τῆς Ἀχαΐας Βενούστου μετὰ τῶν Ἁγίων Γυναικῶν Χαρίσσης κ.λ.π., ὅσα δηλαδὴ συνέβησαν εἰς τὸν φερόμενον ὡς ἕτερον Λεωνίδην. Τὸ αὐτὸ ποιεῖ καὶ ἐν τῷ παρατιθεμένῳ ἐν αὐτῇ Ἐπισκοπικῷ Καταλόγῳ τῶν Ἀθηνῶν τῷ κατακεχωρισμένῳ ἐν ταῖς στήλαις 702-703 τοῦ αὐτοῦ τόμου. Ἐν αὐτῷ δηλαδὴ ὀνομάζει τὸν Ἐπίσκοπον Ἀθηνῶν Λεωνίδην Ἱερομάρτυρα καὶ τάττει τὴν ἄθλησιν αὐτοῦ εἰς τὸ ἔτος 250. Ἐνῷ ὅμως ταῦτα ἐν τῷ προρρηθέντι πρώτῳ αὐτῆς τόμῳ γράφονται τ’ ἀντία ἐν τῷ ὀγδόῳ τόμῳ τῆς Ἐγκυκλοπαιδείας ἀκολουθοῦν. Ἐν στήλῃ δηλαδὴ 278, εἰς τὸ ἄρθρον Λεωνίδης, τοῦ Ἀργολίδος Χρυσοστόμου, γράφεται, ὅτι ὁ Ἀθηνῶν Λεωνίδης ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ καὶ ὅτι ὁ χρόνος τῆς ἀκμῆς καὶ τὰ τῆς δράσεως αὐτοῦ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ παραμένουν ἄγνωστα. Συνεπῶς τὸ πρόβλημα ἂν πρόκειται περὶ ἑνὸς ἤ δύο διαφόρων προσώπων ἐξακολουθεῖ νὰ παραμένῃ ἄλυτον. (Βλέπε εἰσέτι καὶ ἐν τῇ 2ᾳ ὑποσημειώσει τῶν σελίδων 258-261).
Τὸ «εἰς τὸν Ἅγιον Ἱερομάρτυρα Λεωνίδην καὶ τὴν Συνοδίαν αὐτοῦ» ἐγκώμιον τοῦ Ἐπισκόπου Ἀθηνῶν Μιχαὴλ Γʹ Ἀκομινάτου τοῦ Χωνιάτου, περὶ οὗ ἀνωτέρω ὁ λόγος, παραθέτομεν ἐνταῦθα ἐν ἐλευθέρᾳ μεταφράσει, ἐν ταῖς σελίσιν 272-279. Ἀκολουθίαν εἰς τὸν Ἅγιον Λεωνίδην τὸν Ἐπίσκοπον Ἀθηνῶν ἐποίησεν ὁ Ἀρχιμανδρίτης τότε καὶ νῦν Μητροπολίτης Ζιχνῶν καὶ Νευροκοπίου Νικόδημος Βαλληνδρᾶς.